Hôm 18 Tháng Tám, bảy nhà lãnh đạo hàng đầu của Liên Âu (EU) tụ hội về Washington, DC để hậu thuẫn cho ông Volodymyr Zelensky, tổng thống Ukraine, trong cuộc gặp gỡ ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, bàn về một giải pháp cho cuộc chiến Ukraine.
Đây là một sự kiện ngoại giao chưa từng có, làm nổi bật cuộc đối đầu địa chính trị giữa một bên là EU và bên kia là nước Nga, cùng vị thế bấp bênh của Hoa Kỳ: hoặc cùng EU hỗ trợ cuộc kháng chiến của Ukraine hoặc tặng cho ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, món quà về chính trị và lãnh thổ mà ông ta không đạt được sau gần bốn năm xâm lược.
Trong khi đó, một sự kiện ít được chú ý diễn ra ở Á Châu nhưng cũng báo hiệu một sự dịch chuyển địa chính trị quan trọng: Ấn Độ chuyển hướng từ “thân Mỹ” sang “thân Trung Quốc,” gác lại những bất đồng giữa hai quốc gia đông dân nhất thế giới.
Hôm Thứ Hai, 18 Tháng Tám, ông Vương Nghị (Wang Yi), ngoại trưởng Trung Quốc, được đón tiếp trọng thể tại thủ đô New Delhi, hai bên cùng bàn bạc những vấn đề về biên giới, kinh tế và thương mại. Đây là chuyến thăm Ấn Độ đầu tiên của ông Vương sau ba năm.
Cục diện mới ở Á Châu
Được biết, ông Narendra Modi, thủ tướng Ấn Độ, cũng sẽ đến thăm Trung Quốc vào cuối tháng này, lần đầu tiên sau bảy năm, để tham dự một hội nghị an ninh khu vực tổ chức ở thành phố Thiên Tân (Tianjin) và gặp gỡ ông Tập Cận Bình, chủ tịch Trung Quốc, cùng ông Putin.
Ông Putin cũng đã nhận lời viếng thăm Ấn Độ vào cuối năm nay để tham dự hội nghị thượng đỉnh Nga-Ấn Độ sau khi phá được thế cô lập ngoại giao bằng chuyến thăm Hoa Kỳ gặp gỡ ông Trump ở Alaska cuối tuần qua. Khi ba ông Putin, Tập và Modi sát cánh bên nhau thì một cục diện mới đang hình thành ở Á Châu và thế giới.
Ra đón ông Vương, ông Subrahmanyam Jaishankar, ngoại trưởng Ấn Độ, cho biết hai bên sẽ “tìm cách tiến lên,” thoát ra khỏi một thời kỳ khó khăn trong quan hệ Trung-Ấn.
“Khi hai quốc gia lớn nhất thế giới gặp nhau, chuyện tự nhiên là hai bên sẽ bàn về tình hình quốc tế. Chúng tôi tìm kiếm một trật tự thế giới đa cực, cân bằng và công bằng, kể cả một Á Châu đa cực,” ông Jaishankar nói, báo The New York Times tường trình.
Lời nói hoa mỹ này phải chăng hàm ý Ấn Độ và Trung Quốc sẽ là hai cực của Á Châu, đồng thời kết hợp [cùng với Nga] để thành một cực mới của thế giới, cạnh tranh với trật tự thế giới đơn cực hiện do Hoa Kỳ lãnh đạo?
Nga cũng là một tay chơi trong ván bài Á Châu do Ấn Độ khởi xướng. Ông Ajit Doval, cố vấn an ninh quốc gia Ấn Độ, đã đến thăm Moscow vào ngày 6 Tháng Tám và Ngoại Trưởng Jaishankar cũng sẽ đến Nga vào cuối tháng này.
Nga, Trung Quốc và Ấn Độ ít nhiều đều có những va chạm với Hoa Kỳ, và ba nước này đến với nhau có thể nhằm phối hợp chính sách và hành động để đối phó với siêu cường Mỹ. Chỉ mới vài tháng trước, Ấn Độ vẫn còn là một đối tác tin cậy của Mỹ trong chiến lược kiềm chế ảnh hưởng của Trung Quốc ở Á Châu, nhưng nay thì tình hình đã thay đổi.
Tất cả khởi nguồn từ dầu lửa
Ấn Độ và Mỹ vốn có một mối quan hệ thân thiết, hợp tác chặt chẽ trong các lĩnh vực an ninh và công nghệ. Ấn Độ là một trong vài nước ngoài NATO được thủ đắc những vũ khí và công nghệ quân sự tân tiến của Mỹ.
Thủ Tướng Modi là nguyên thủ quốc gia đầu tiên bước vào Tòa Bạch Ốc ngay sau khi ông Trump trở lại dinh thự quyền lực này đầu Tháng Hai. Các nhà quản trị và kỹ sư Ấn Độ có mặt ở hầu hết các tập đoàn lớn của Mỹ, cộng đồng người gốc Ấn ở Mỹ có tới 5 triệu người, 80% trong số họ có trình độ đại học; tổng giám đốc của Microsoft, Alphabet (Google) là người gốc Ấn.
Quan hệ thương mại giữa hai bên bùng nổ mạnh trong vài năm gần đây, đạt $213 tỷ trong năm ngoái. Nhiều tập đoàn công nghệ lớn của Mỹ đã chọn Ấn Độ làm nơi đặt cơ sở sản xuất bên ngoài Trung Quốc, thuê mướn tới 1.7 triệu công nhân Ấn Độ. Tập đoàn Apple sản xuất ở Ấn phần lớn điện thoại iPhone cung cấp cho thị trường Mỹ là một ví dụ. Khi ông Donald Trump tái đắc cử tổng thống Mỹ, có tới 84% người Ấn tin rằng, đó là tin tốt lành cho đất nước họ, tỷ lệ cao nhất trong 24 quốc gia, theo khảo sát của Hội Đồng Đối Ngoại Âu Châu.
Quan hệ Mỹ-Ấn Độ thắm thiết một phần vì cả hai cùng chia sẻ chiến lược kiềm chế tham vọng bá chủ hoàn cầu của Trung Quốc. Ấn Độ là thành viên của Bộ Tứ (QUAD) – cùng với Mỹ, Nhật và Nam Hàn – hình thành một thế trận ứng phó với các hành vi xâm lấn của Bắc Kinh ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Nhưng rồi, Ấn Độ nổi lên thành bạn hàng lớn thứ hai tiêu thụ dầu lửa của Nga khi Moscow bị Mỹ và Tây phương cấm vận ngặt nghèo do cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine. Trước chiến tranh, dầu lửa của Nga chỉ chiếm 0.2% lượng dầu nhập cảng của Ấn Độ, nhưng con số này đã tăng lên tới 35%-40% hiện nay do Nga phải bán dầu với giá rất rẻ trong vòng vây cấm vận của Tây phương.
Tổng Thống Donald Trump cho rằng, nguồn tiền của Ấn mua dầu và khí đốt Nga đã giúp Moscow tránh né đòn trừng phạt của Tây phương và tiếp máu cho ông Putin duy trì cuộc chiến tranh tàn bạo với hàng ngàn người vô tội bị giết mỗi ngày đêm.
Không cản được Ấn Độ, ông Trump đơn phương đánh thuế trừng phạt thêm 25% lên hàng hóa Ấn Độ nhập vào Mỹ, cùng với mức “thuế đối ứng” 25% đã ấn định trước đó, Ấn Độ phải chịu tổng cộng 50% thuế khi xuất hàng vào Mỹ – mức cao nhất, ngang với Brazil.
Với mức thuế như vậy, các mặt hàng quần áo, giày dép Ấn Độ sẽ không cạnh tranh nổi với Indonesia, Bangladesh và Việt Nam, mức thuế chưa bằng một nửa của Ấn. May mắn cho Ấn là các mặt hàng dược phẩm và điện tử chưa phải chịu mức thuế này dù trong thời gian tới các nhà sản xuất có thể rời Ấn Độ, tìm đến những nơi có thuế suất thấp hơn khi xuất hàng vào Mỹ.
Ông Trump bất bình với việc Ấn Độ tiếp tục mua dầu lửa của Nga là đúng; và ông cũng đúng khi dùng thuế quan trừng phạt để buộc New Delhi phải thay đổi. Tuy vậy, hành động trừng phạt Ấn Độ của ông Trump hàm chứa những bất cập: ông Trump không đụng tới Trung Quốc – bạn hàng mua nhiều dầu lửa Nga nhất; ông lại nhân nhượng khác thường với Nga – nước xâm lược, thậm chí trong cuộc gặp ông Putin ở Alaska cuối tuần trước, ông Trump còn tỏ ý muốn nới lỏng cấm vận kinh tế Nga và thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa doanh nghiệp hai nước.
Điệu tango của Voi và Rồng
Cách hành xử bất nhất, bên trọng bên khinh của ông Trump gây cho Ấn Độ cảm giác New Delhi bị coi thường, bị bắt nạt và họ phải phản pháo. Nó đã xói mòn lòng tin và phá hủy mối hợp tác được xây dựng nhiều năm giữa hai nước.
Không chỉ tăng thuế lên hàng nhập cảng từ Mỹ, New Delhi chọn cách ngả sang phía Nga và Trung Quốc theo phương châm “kẻ thù của kẻ thù là bạn.” Giới chính trị và doanh nhân Ấn đang bàn luận một chiến lược “hạn chế rủi ro” (de-risk) trong quan hệ với Mỹ; còn giới chính trị và doanh nhân Trung Quốc hoan hỉ chứng kiến chính sách của ông Trump đẩy Ấn Độ vào vòng ảnh hưởng của Trung Quốc nhanh đến mức chính Bắc Kinh cũng cảm thấy bất ngờ.
Nhà nghiên cứu Ấn Độ Manoj Kewalramani nhận định: “Tôi cho rằng nhiều người ở Bắc Kinh đang có tâm lý schadenfreude (vui sướng trước nỗi đau của người khác) khi chứng kiến xung đột thương mại giữa Ấn Độ và Mỹ. Một sự sụp đổ niềm tin chính trị giữa New Delhi và Washington chỉ có lợi cho Trung Quốc” (New York Times, 16 Tháng Tám).
Một minh chứng là tờ báo lá cải The Global Times của đảng Cộng Sản Trung Quốc vừa đăng bài xã luận nhận định chuyến thăm Bắc Kinh cuối tháng này của Thủ Tướng Modi là dấu hiệu cho “thất bại của Washington trong âm mưu lôi kéo New Delhi vào chiến lược kiềm chế Trung Quốc.”
Trong lịch sử, giữa Ấn Độ và Trung Quốc tồn tại dai dẳng một cuộc tranh chấp lãnh thổ dọc theo biên giới dài 2,100 dặm trên dãy núi Hy Mã Lạp Sơn. Tranh chấp đã nổ thành chiến tranh nóng năm 1962, và mới nhất là vụ chạm súng giữa lực lượng biên phòng hai nước gần đường phân giới LAC (Line of Actual Control) ở thung lũng Galwan hồi Tháng Mười, 2020 làm 20 lính Ấn Độ thiệt mạng. Ngoài ra, Ấn Độ liên tục phản đối Trung Quốc có quan hệ thân mật và ủng hộ Pakistan – láng giềng và đối thủ của Ấn, trong khi Trung Quốc rất khó chịu với chính sách của New Delhi lôi kéo các nhà đầu tư quốc tế bỏ Trung Quốc dọn tới Ấn Độ và Ấn Độ gia nhập nhóm QUAD theo sự chỉ huy của Mỹ.
Ông Putin của nước Nga đã đứng ra làm trung gian hòa giải Ấn Độ và Trung Quốc, tổ chức cuộc họp giữa ông Narendra Modi và ông Tập Cận Bình bên lề hội nghị thượng đỉnh khối BRICS ở Kazan, Nga, vào Tháng Mười năm ngoái. Sau cuộc họp, hai nước đã gia tăng thăm viếng nhau, nới lỏng các rào cản thương mại, nối lại các chuyến bay và cấp thị thực cho công dân hai nước qua lại.
“Trung Quốc và Ấn Độ là láng giềng và danh sách các lĩnh vực có thể hợp tác còn rất dài,” Global Times tuyên bố. Còn ông Tập Cận Bình thì ví von quan hệ vừa ấm lại giữa hai nước như “điệu luân vũ Voi-Rồng” (dragon-elephant tango), biểu tượng của hai nước.
Dẫu vậy, Trung Quốc và Ấn Độ vẫn tiếp tục gia tăng phòng thủ ở biên giới và tranh giành ảnh hưởng ở Ấn Độ Dương. New Delhi đến nay vẫn cấm một số công ty Bắc Kinh như hãng xe điện BYD đầu tư và cấm nhiều ứng dụng viễn thông của Trung Quốc, như TikTok vì lo ngại an ninh quốc gia.
Trong khi đó, Trung Quốc nói thẳng, nếu New Delhi muốn cải thiện quan hệ với Bắc Kinh thì phải tuân theo các điều kiện của Trung Quốc. “Trung Quốc hoan nghênh nhưng sẽ không nhân nhượng hoặc hy sinh lợi ích để làm hài lòng cái gọi là sự chuyển hướng ngoại giao của Ấn Độ,” ông Lâm Dân Vương (Lin Minwang), chuyên gia về quan hệ Nam Á của Đại Học Phúc Đán ở Thượng Hải, nhận xét.
Tương lai khó đoán
Chính sách cứng rắn với đồng minh kiểu “America First” của Tổng Thống Trump, nhất là đòn đánh thuế tràn lan bất kể bạn thù, đang làm hại cho nước Mỹ nhiều hơn lợi lộc. Nó đã thúc đẩy sự ra đời của các khối liên kết về chính trị, kinh tế để đối phó với nước Mỹ, cô lập nước Mỹ, làm suy yếu các liên minh dân chủ và xói mòn lòng tin vào vai trò lãnh đạo của Mỹ.
Nhóm QUAD sẽ mở hội nghị thượng đỉnh vào cuối năm nay tại Ấn Độ. Có thể ông Narendra Modi sẽ lại chạm trán với ông Donald Trump; liệu hai nhà lãnh đạo của hai nền dân chủ lớn nhất thế giới có hàn gắn được bất đồng và tái lập lòng tin vào nhau, cùng hợp tác chống lại sự trỗi dậy của các thế lực chuyên chế Nga-Trung Quốc hay không là chuyện chưa thể đoán trước được.
