Lực lượng lính đánh thuê của tập đoàn Wagner, dưới sự chỉ huy của Yevgeny Prigozhin, đã đóng một vai trò quan trọng trong cuộc xâm lược của Tổng Thống Nga, Vladimir Putin, ở Ukraine. Chính nhóm quân của Prigozhin đã giúp Putin chiếm được thành phố Bakhmut của Ukraine, là khu vực diễn ra những trận chiến đẫm máu và lâu nhất.
Tuy nhiên, những ngày gần đây, Prigozhin bắt đầu chỉ trích sự kém cỏi của giới lãnh đạo quân sự Nga.
Đêm thứ Bảy, truyền thông Nga đưa tin một số trực thăng và một phi cơ liên lạc quân sự của nước này đã bị lực lượng lính Wagner bắn hạ. Trong một đoạn video, thủ lĩnh Prigozhin cho biết lực lượng của ông đã giành quyền kiểm soát trụ sở quân sự ở Rostov-on-Don vào sáng thứ Bảy, mà không cần “một phát súng nào.” Trong video, Prigozhin cho biết đang kéo quân tiến tới thủ đô Moscow, với yêu cầu phải thay đổi Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Sergei Shoigu và Tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov.
Thủ đô Moscow đã phải đi vào tình trạng báo động. Hình ảnh từ các phương tiện truyền thông cho thấy lực lượng cảnh sát Nga mặc áo chống đạn và súng máy tập trung gần lối vào của đường cao tốc chính nối Moscow với Voronezh và Rostov–on-Don. Khi lực lượng của Prigozhin cách Moscow chỉ khoảng 200 cây số, tương đương từ Sài Gòn tới Trà Vinh, thì kẻ cầm đầu nhóm lính đánh thuê đột ngột tuyên bố một thỏa thuận đã được ký kết và chấm dứt tiến quân vào Moscow để “tránh đổ máu.”
Một trong những điều kỳ lạ nhất của cuộc đảo chính là người dân và các nhà lãnh đạo quân sự ở thành phố Rostov-on-Don, đã tuyên bố lực lượng Wagner là những người lãnh đạo mới của họ. Nhiều người dân ở thành phố này đã bắt tay, mang thức ăn, và chụp ảnh chung với nhóm lính đánh thuê Wagner. Một đoạn video cho thấy thủ lĩnh Prigozhin ngồi trong một chiếc SUV màu đen chạy chậm trong sự hò reo của những người dân khi thấy ông. Một số người còn hô vang “Wagner! Wagner!” khi nhóm quân kéo ra khỏi thành phố. Rõ ràng, dường như không ai bận tâm rằng Prigozhin là một lãnh chúa tàn bạo và một kẻ giết người máu lạnh. Ngược lại, nhiều người tỏ ra tiếc nuối khi thấy Prigozhin ra đi.
Yevgeny Prigozhin: Từ ‘đầu bếp của Putin’ đến tập đoàn Wagner
Yevgeny Prigozhin không phải là một thiên tài quân sự, hay một nhà ngoại giao, nhưng là một người bạo lực, kiêu ngạo, và được cho là kẻ giết người không gớm tay. Prigozhin, được cho là lính đánh thuê có ảnh hưởng nhất trong lịch sử hiện đại, người đứng đầu tập đoàn đánh thuê Wagner, là lực lượng quân sự tư nhân có quan hệ mật thiết với Vladimir Putin và rất quen thuộc với việc thực hiện các mệnh lệnh của Putin.
Sau khi bị bỏ tù vào năm 1981 và chấp hành bản án 9 năm, Prigozhin bắt đầu kinh doanh một tiệm bán xúc xích, là bước khởi đầu của sự nghiệp dẫn đến các cửa hàng tiện lợi, nhà hàng, và các hợp đồng xây dựng, và cung cấp thực phẩm béo bở cho Điện Kremlin. Tại thành phố St. Petersburg, Prigozhin đã mở một nhà hàng nổi lộng lẫy sang trọng, New Island, trở thành điểm đến quen thuộc của các nhà tài phiệt và quan chức Nga.
Putin cũng tới nhà hàng New Island và từ đó quen biết Prigozhin. Có biệt danh “đầu bếp của Putin,” Prigozhin sau đó đã trở thành người chuyên tổ chức những bữa tiệc chiêu đãi cấp nhà nước xa hoa cho Điện Kremlin.
Lực lượng Wagner lần đầu tiên được thế giới chú ý vào năm 2014, khi Nga xâm lược và sát nhập Crimea. Nhóm lính đánh thuê này luôn hoạt động trong bóng tối, bao gồm chiến đấu, giết người, hành quyết hàng loạt, huấn luyện quân sự – để thực thi những mệnh lệnh của Putin.
Putin cũng tận dụng tập đoàn Wagner để thúc đẩy các lợi ích của Nga ở Ukraine, Syria, Nam Sudan, Mali, Mozambique, Cộng hòa Trung Phi, Venezuela. Tất nhiên, lực lượng Wagner đã được cử đến thủ đô Kyiv của Ukraine để ám sát Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelenskyy. Nhưng, họ đã luôn thất bại.
Putin: thất bại chồng thất bại
Để đối phó với tên cầm đầu cuộc đảo chính, Putin đã phải cử Tổng thống độc tài Belarus, Aleksandr Lukashenko, làm người trung gian. Dường như Lukashenko đã đích thân bảo đảm an toàn cho Prigozhin đổi lấy sự lui quân của tập đoàn Wagner.
Hôm thứ Bảy, phát ngôn viên Điện Kremlin, Dmitry Peskov, tuyên bố các cáo buộc hình sự chống lại Prigozhin vì tội nổi loạn vũ trang sẽ bị hủy bỏ và các chiến binh Wagner đã tham gia sẽ không phải đối mặt với bất kỳ cáo buộc nào. Còn những chiến binh không tham gia cuộc đảo chính sẽ được ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng Nga.
Mặc dù Putin trước đó tuyên bố sẽ trừng phạt những người tham gia cuộc đảo chính, nhưng ông Peskov cho biết thỏa thuận này có “mục tiêu quan trọng hơn” là tránh đối đầu và đổ máu. Ông Peskov từ chối cho biết liệu có bất kỳ nhượng bộ nào của Putin đối với Prigozhin hay không, ngoài việc đảm bảo an toàn cho ông ta và đồng bọn, để thuyết phục Prigozhin rút toàn bộ lực lượng của mình.
Có lẽ một trong những người lo sợ nhất trong 48 giờ qua là Putin. Theo nhiều nguồn tin, Putin được cho là rất lo lắng về khả năng bị ám sát. Và cũng có thể không ai tức giận và mất mặt hơn Putin khi cựu đầu bếp của mình và một tên tội phạm lại dám đứng sau cuộc đảo chính, đe dọa quyền lực của Putin.
Người đứng đầu đầy quyền lực của Điện Kremlin đã phải nhờ một người khác để đạt thỏa thuận với một tên tội phạm, là tầng lớp thấp nhất trong những tầng lớp thấp đối với Putin. Rõ ràng, cái “tôi” khổng lồ của cựu sĩ quan tình báo đầy kinh nghiệm và sa hoàng mới của nước Nga đã bị chà đạp, sỉ nhục thậm tệ. Sự tức giận, lo sợ, và không còn tự tin của Putin được thấy rõ trong một đoạn video ngắn trước khi ông phải chạy khỏi Moscow.
Sẽ khó có thể tin Prigozhin đơn thân tiến hành cuộc đảo chính. Giới phân tích chính trị cho rằng Prigozhin phải có được sự hậu thuẫn của các quan chức cấp cao dưới trướng Putin mới dám nổi loạn. Nghĩa là, chính trong nội bộ lãnh đạo cấp cao của Putin cũng có những người muốn ông phải ra đi.
Quá rõ ràng, cuộc nổi loạn của Prigozhin là khủng hoảng chính trị lớn nhất mà Putin phải đối mặt trong hơn 20 năm làm lãnh đạo tối cao của nước Nga. Lãnh đạo phe đối lập, Mikhail Khodorkovsky, cho biết, cuộc đảo chính là một “đòn giáng mạnh vào tính chính đáng của Putin.”
Trên hết, cuộc đảo chính đã khiến Putin phải chạy khỏi Moscow, không phải vì một thế lực quân sự nước ngoài. Nhưng từ chính lực lượng đắc lực của Putin. Quan trọng hơn, cuộc đảo chính cho thấy là sự ủng hộ của người dân Nga với chế độ Putin ngày càng thấp. Khi nhà lãnh đạo độc tài chuyên chế Putin dần mòn cướp đoạt các quyền tự do chính trị từ những người dân Nga, sự căm ghét chế độ và mong muốn một chế độ khác thay thế là lẽ đương nhiên. Không còn nghi ngờ gì nữa, thất bại chính trị nặng nề này của Putin là “gậy ông đập lưng ông.”
