LTS: Lời phát biểu của bà Bùi Trần Phượng, nguyên là hiệu trưởng Trường Đại học Hoa Sen, về sự khác biệt giáo dục của thời Việt Nam Cộng Hòa và nhà nước Cộng sản hôm nay, lại tiếp tục tạo thêm những lời bàn luận. Trước đó, cây viết Lâm Bình Duy Nhiên đã có những bình luận của mình, hôm nay lại đến lời bàn của cây bút Lê Học Lãnh Vân với những góc nhìn đối chiếu gợi mở nhiều điều.
Trong chương trình Diễn giả Phan Đăng, tiến sĩ Bùi Trân Phượng cho biết:
“Cái xã hội mà mình đã sống qua trước 75 là một xã hội mà mình đã không đồng tình với nó về nhiều mặt rất cơ bản. Mình là người đã tham gia cuộc đấu tranh chống lại xã hội đó, chính quyền đó. Nhưng mà, đứng về mặt học hành thì cái môi trường xã hội đó nó vẫn tốt hơn cho việc học của mình gấp triệu lần so với cái môi trường mà mình chứng kiến từ năm 75 đến nay”.
Câu nói đó gợi nhiều điều trong ký ức và suy nghĩ.
1) Trước năm 1975 tôi chỉ đi học: tiểu học, trung học rồi đại học. Nhận được sự giáo dục khai phóng trong một chế độ tự do, tôi có nhiều suy nghĩ về xã hội mình sống. Và cũng nhiều lần trình bày quan điểm của mình trước lớp hay trước một tập thể.
Tôi có những quan sát và nhận xét mà bây giờ gọi là phản biện. Tôi mua tài liệu giáo khoa tiếng Pháp (gọi là annale) để học cách giải đề thi và biết mình đang nhận sự giáo dục chu đáo từ nhà trường. Các tài liệu này không mắc lắm vì gia đình tôi, thuộc gia đình giáo chức trung học đệ nhị cấp, đủ sức mua.
Tôi có những người quen, bạn giống như chị Phượng, “không đồng tình với nó [tức xã hội Miền Nam, Việt Nam Cộng Hòa, người viết] về nhiều mặt rất cơ bản. Đã tham gia cuộc đấu tranh chống lại xã hội đó, chính quyền đó”. Tôi tự hỏi tại sao phải chống lại xã hội Miền Nam khi nó tự do thế, khai phóng thế!
Dù vậy, lạ thay, lúc đó tình cảm tôi vẫn nghiêng về Miền Bắc. Có lẽ bởi tôi chịu nhiều ảnh hưởng từ tấm gương những người ưu tú của thế hệ cha anh bỏ hết danh lợi lao vào kháng chiến chín năm giành độc lập. Cuộc kháng chiến ấy còn rất gần thế hệ tôi! Cũng có thể lúc đó chúng tôi còn trẻ, khao khát sự thay đổi và hoàn thiện nên không vừa lòng với cáí trước mắt, có phải bỏ mồi chạy theo bóng?
2) Khi hòa bình, thống nhất tái lập trên đất nước, sau một thời gian ngắn “hồ hởi” vô điều kiện, tôi nhận ra xã hội mới theo đuổi những giá trị khác hẳn với xã hội cũ. Điều này càng rõ ràng hơn khi nhìn vào hệ thống giáo dục.
Hệ thống giáo dục cũ dạy chúng tôi Nhân đạo cùng với tình Đồng bào. Người trong một nước phải thương nhau cùng. Tinh thần Nhân đạo, tình Đồng bào phải cao hơn tranh chấp vùng miền hay đảng phái. Những bài học toán cho trẻ em yêu cầu tính số kẻ thù bị chiến sĩ giải phóng quân giết chết sau những trận công đồn thực quá tàn nhẫn!
Hệ thống giáo dục cũ dạy chúng tôi Trung Thực. Thí dụ về sự thiếu Trung Thực không ít trong các bài giảng, bài đọc thêm, bài tuyên truyền chính trị…
Hệ thống giáo dục cũ dạy chúng tôi tinh thần Hoài nghi Khoa học, hệ thống mới khẳng định chúng ta ở đỉnh cao trí tuệ, ở giai đoạn phát triển sau cùng của tri thức loài người
Hệ thống giáo dục cũ mở cánh cửa vào tất cả các trường phái tri thức, khoa học, triết học trên thế giới cho học sinh, sinh viên hiểu biết và suy nghĩ, hệ thống mới đóng các cánh cửa đó.
Hệ thống giáo dục cấp cao của chế độ cũ thực hiện Tự trị Đại học, hệ thống mới không có.
Hệ thống cũ Khai phóng trên tinh thần Nhân bản với mục đích đào tạo con người tư do, hệ thống mới gò bó theo yêu cầu chánh trị nhằm đào tạo con người công cụ.
3) Chị Bùi Trân Phượng nhận xét “Đứng về mặt học hành thì cái môi trường xã hội đó nó vẫn tốt hơn cho việc học của mình gấp triệu lần so với cái môi trường mà mình chứng kiến từ năm 75 đến nay”. Nếu hiểu “gấp triệu lần” là một cách nói diễn tả sự tốt hơn rất nhiều, tôi đồng ý với nhận xét của chị Trân Phượng.
Tôi lại suy nghĩ thêm rằng, một xã hội có thể xây dựng môi trường giáo dục, dạy và học, tốt như vậy, cái xã hội dạy người ta thương yêu chứ không căm thù, cái xã hội ấy có xấu xa và đáng bị chống đối trên nhiều mặt căn bản cho tới mức bị sụp đổ hay không? Cho dù bị thua trận, giới tinh hoa của xã hội ấy có đáng bị đưa vào trại cải tạo không? Những giá trị, kinh nghiệm quản trị của xã hội ấy có nên được nghiên cứu, học hỏi, áp dụng không? Cũng vì sự tốt đẹp cho quốc gia chung thôi mà!
Lại nghĩ thêm, nửa thế kỷ trước Việt Nam bị kẹt trong thời khắc tranh chấp quốc tế, không đủ sức làm chủ chính mình nên bị đẩy vào cuộc chiến tương tàn khốc liệt. Bây giờ tàn cuộc chiến người Việt cần xây dựng quốc gia chan hòa tình thương yêu thông cảm không có lòng căm thù, với cách quản trị xã hội có nhiều tính chất dân sự mà ít tính cai trị, với nền giáo dục thực sự khai phóng, nhân bản.
Tôi tin rằng đó là mong muốn, ước vọng của đa số người liên quan thực tới cuộc chiến. Cũng là trách nhiệm của chính quyền hôm nay. Hàng triệu người Việt của hai bên ngã xuống xứng đáng được thế hệ sau nghiêng mình kính trọng, khóc thương!
