Diễn biến mới nhất của cuộc chiến tranh Ukraine là Nga đã phóng hàng chục máy bay không người lái (UAV, drone) vào không phận Ba Lan rạng sáng 10 Tháng Chín trong một nỗ lực được coi là thử thách phản ứng của Khối Minh Ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Tại sao ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, chọn thời điểm này để ra tay và liệu hành động leo thang của Nga có dẫn tới một cuộc xung đột quy mô toàn Âu Châu hay thậm chí một cuộc chiến tranh thế giới mới?
Truyền thông ghi nhận từ 11 giờ 30 phút tối 9 Tháng Chín đến 6 giờ 30 phút sáng 10 Tháng Chín, Nga đã phóng 19 UAV tấn công vào không phận Ba Lan, có nơi vào sâu hơn 300 cây số. Không Quân Ba Lan đã điều động chiến đấu cơ, phối hợp với tiêm kích tàng hình F-35s của Hòa Lan bắn rơi một số UAV này và may mắn là không có thương vong về nhân mạng. Bốn phi trường lớn của Ba Lan phải đóng cửa tạm thời.
Xâm lược hay bay lạc?
Chính phủ Ba Lan lập tức họp khẩn cấp hội đồng an ninh quốc gia, lên án Nga có “hành vi xâm lược” và kích hoạt Điều 4 của hiệp ước Washington thành lập NATO năm 1949, theo đó Ba Lan sẽ tham vấn với các nước đồng minh để tìm một phản ứng tập thể.
Ông Donald Tusk, thủ tướng Ba Lan, lưu ý đây là lần đầu tiên UAV của Nga bị bắn rơi trên lãnh thổ NATO, Ba Lan đang tiến gần tới một cuộc xung đột quân sự công khai kể từ Đệ Nhị Thế Chiến. Ông kêu gọi “huy động toàn bộ” các thành viên NATO để đối phó. Ông Karol Nawrocki, tổng thống Ba Lan, thì gọi đây là “khoảnh khắc chưa từng có trong lịch sử NATO và Ba Lan.”
Điện Kremlin nói rằng, UAV của Nga “bay lạc” vì bị Ukraine làm nhiễu sóng điện tử, nhưng các chuyên viên quân sự bác bỏ lời giải thích đó; hầu hết đều cho rằng đây là hành động cố ý của Nga nhằm thử thách khả năng phòng thủ của NATO và Ba Lan, tìm điểm yếu để chuẩn bị kế hoạch xâm lấn. Vì lẽ đó, đây là khoảnh khắc mà NATO phải đối diện với thực tế và có phản ứng thích đáng; nếu phản ứng không kịp thời và dứt khoát thì sẽ bộc lộ sự yếu kém mà Nga đang tìm kiếm.
Thực ra, từ khi phát động chiến tranh xâm lược Ukraine, Nga đã nhiều lần gây hấn với NATO ở mức độ thấp để xem các thành viên NATO có dám chấp nhận rủi ro để thực thi phòng vệ tập thể theo Điều 5 hiệp ước NATO hay không.
Hồi cuối Tháng Tám, một UAV Shahed của Nga rơi xuống cánh đồng bắp ở miền Đông Ba Lan, cách thủ đô Warsaw chừng 120 cây số; một hỏa tiễn đạn đạo Kh-101 của Nga bay ngang qua bầu trời Ba Lan đầu năm 2024; gần đây Phần Lan cáo buộc chiến đấu cơ Nga hai lần xâm phạm không phận nước này vào Tháng Năm và Tháng Sáu; Estonia cũng đưa ra cáo buộc tương tự.
Nga cũng thường xuyên quấy rối các nước NATO bằng tấn công nặc danh vào mạng điện toán, cắt các tuyến cáp ngầm dưới biển, ám sát các chính trị gia và phóng hỏa các cơ sở tiếp liệu.
Phản ứng chung của NATO là im lặng, tránh đối đầu. Lần này, với hành động gây hấn mới của ông Putin, chắc chắn NATO không thể tiếp tục nhượng bộ. Báo The Economist ghi nhận, giờ đây công dân Liên Âu bắt đầu lo sợ biên giới không còn an toàn trước đà leo thang của Moscow. Nếu NATO tỏ ra nhu nhược thì nguy cơ Âu Châu miễn cưỡng bước vào một cuộc chiến tranh rộng lớn hơn sẽ gia tăng.
Tại sao Nga leo thang lúc này?
Câu hỏi đặt ra là tại sao ông Putin leo thang gây hấn với NATO vào thời điểm này? Nhà báo Robert Kagan của The Atlantic cho rằng, do NATO trực tiếp cung cấp vũ khí và viện trợ quân sự cho Ukraine nên NATO không còn trung lập mà là một bên tham chiến, từ đó Nga “có quyền” tấn công NATO, cụ thể là các nước Ba Lan, Romania hoặc Slovakia, để cắt đứt nguồn viện trợ quân sự đó.
Tuy vậy, nếu Nga tấn công NATO trong giai đoạn đầu của cuộc xâm lược, chắc chắn Nga sẽ bị thảm bại. Một viễn cảnh khiến ông Putin lo sợ là nếu đối đầu quân sự với NATO, chính quyền Joe Biden sẽ khai triển Hải Quân ở Hắc Hải, sẽ đánh sập cầu Kerch, cắt đường tiếp viện cho đại quân Nga ở miền Đông và miền Nam Ukraine, biến đội quân này thành bia thịt cho các loại vũ khí tối tân của NATO. Tình thế đó sẽ buộc Nga phải đầu hàng hoặc từ bỏ dã tâm xâm lược.
Cho dù ông Biden nhiều lần cho biết Mỹ và NATO sẽ không tham chiến, không điều động quân đội ở Âu Châu, không muốn xung đột lan rộng nhưng ông Putin cũng không dám dấn tới vì rủi ro là quá lớn.
Đến thời điểm này, sau cuộc họp ngắn ngủi với ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, ở Alaska hôm 15 Tháng Tám thì mối lo sợ của ông Putin đã được giải tỏa phần nào. Ông Putin tin rằng, Mỹ sẽ không đối đầu trực tiếp với Nga, sẽ không can thiệp để bảo vệ Ba Lan và các nước ở sườn đông NATO; Nga có thể gây sức ép để các nước này từ bỏ vai trò cầu nối trung chuyển vũ khí cho Ukraine, từ đó buộc Ukraine phải đầu hàng hoặc chấp nhận đình chiến theo những điều kiện của Nga.
Từ khi lên thay ông Biden hồi cuối Tháng Giêng, ông Trump đã thể hiện một sự nhượng bộ khó hiểu với Nga và ông Putin. Chính quyền Trump không chỉ không ký một cam kết viện trợ mới nào cho Ukraine mà việc thực thi các thỏa thuận dưới thời Biden còn bị chậm trễ đáng kể.
Trong nội bộ NATO, một cuộc chuyển dịch mạnh về cơ cấu đang diễn ra, trong đó chính quyền Trump đòi hỏi các đồng minh Âu Châu phải tự bảo vệ, phải tăng đầu tư quốc phòng vì Mỹ sắp chuyển nguồn lực sang Á Châu đối phó với Trung Quốc. Nói cách khác, các thành viên NATO ở Âu Châu không nên tiếp tục ỷ lại vào sự bảo vệ của Mỹ mà phải tự lo thân trước âm mưu thôn tính của Nga.
Mới đây, chính quyền Trump loan báo chấm dứt chương trình huấn luyện quân sự kéo dài nhiều năm cho quân đội các nước vùng Baltic.
Với Nga thì sự nhân nhượng của ông Trump càng ngày càng rõ. Ông từng cam kết sẽ chấm dứt cuộc chiến Nga-Ukraine trong một ngày nhưng rồi ông để cho ông Putin dắt mũi đi từ nhượng bộ này đến nhượng bộ khác. Ông đòi hai bên phải ngừng bắn để rồi ông Putin càng tấn công dữ dội hơn, ông đe dọa các biện pháp cấm vận Nga thật khắc nghiệt, ông đặt ra các hạn cuối cùng để Nga phải tuân thủ nhưng rồi các thời hạn trôi qua mà không có biện pháp trừng phạt nào được ban bố.
Đáp lại lời kêu gọi hòa bình của ông Trump, ông Putin tăng cường tấn công lên 800 hỏa tiễn và UAV mỗi đêm, đánh cả vào tòa nhà chính phủ Kiev và các cơ sở của Mỹ lẫn Âu Châu.
Có thể nói không quá đáng rằng thái độ nhân nhượng của Mỹ là yếu tố chính thúc đẩy ông Putin dẫn tới đối đầu với Tây phương trong thời điểm hiện nay.
Ông Trump phải cứng rắn
Vụ xâm nhập bằng UAV của Nga vào lãnh thổ Ba Lan có nguyên nhân gần là quyết định hôm Thứ Ba, 9 Tháng Chín, của Warsaw đóng cửa biên giới giữa nước này với Belarus, một chư hầu của Nga, chỉ vài ngày trước khi Nga và Belarus tổ chức cuộc tập trận chung có tên “Zapad-2025” gần biên giới Ba Lan, quy tụ khoảng 30,000 lính Nga và 13,000 lính Belarus.
Cuộc tập trận này tổ chức mỗi bốn năm một lần, và Nga đã lợi dụng vỏ bọc là cuộc tập trận Zapad cuối năm 2021 để chuyển binh lính và vũ khí vào Belarus, từ đó phát động cuộc tấn công xâm lược vào Ukraine Tháng Hai, 2022. Ba Lan lo ngại cuộc tập trận Zapad năm nay có thể là vỏ bọc cho một cuộc xâm lược mới vào lãnh thổ các thành viên nhỏ bé của NATO nên lập tức đề phòng. Lithuania, một thành viên NATO ở vùng biển Baltic, cũng phát đi cảnh báo tương tự.
Sáng 12 Tháng Chín, Ba Lan thông báo điều động 40,000 binh sĩ ra biên giới giáp Belarus và Nga đồng thời bác bỏ nhận định của Tổng Thống Trump rằng vụ UAV Nga xâm nhập Ba Lan có thể là một “tai nạn,” một “nhầm lẫn” như ông Trump nói trên đài Fox News.
Thủ Tướng Donald Tusk của Ba Lan nói thẳng: “Chúng tôi cũng muốn vụ tấn công bằng ‘drone’ vào Ba Lan là một sự nhầm lẫn. Nhưng không phải như vậy. Và chúng tôi biết rõ.” Bộ chỉ huy NATO ở Âu Châu cũng đã đặt các lực lượng của họ ở sườn phía Đông vào tình trạng sẵn sàng chiến đấu với sự tham gia của không lực các nước Đan Mạch, Pháp và Đức.
Tình hình ở sườn phía Đông của NATO đang rất căng thẳng, nguy cơ xung đột nóng giữa Nga và NATO càng lúc càng rõ. Pháp và Đức đã triệu tập đại sứ Nga đến để chất vấn. Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc họp vào chiều Thứ Sáu, 12 Tháng Chín, theo yêu cầu của Ba Lan để xem xét sự kiện. Ngoại trưởng Ba Lan nói với hãng tin Reuters rằng nước ông hy vọng Washington sẽ có hành động để thể hiện tình đoàn kết với Warsaw, với NATO trước vụ xâm lấn lộ liễu của Nga.
Lựa chọn của ông Trump khá đơn giản nếu như ông có dũng khí đứng ra bảo vệ đồng minh theo Điều 5 của hiệp ước Washington; thay vì đưa ra những tuyên bố mơ hồ thì ông Trump nên khẳng định dứt khoát Hoa Kỳ sẽ tuân thủ cam kết, “sẽ bảo vệ từng tấc đất của NATO” như lời hứa của Joe Biden.
Một khi Hoa Kỳ cứng rắn thì Nga phải chùn tay. Ông Trump có thể không động tay động chân khi Nga tiếp tục dội bão lửa xuống các thành phố Ukraine, dựa vào lập luận Ukraine không phải là thành viên NATO và không có hiệp ước phòng thủ chung với Hoa Kỳ; nhưng cuộc tấn công của Nga vào Ba Lan lại là một chuyện khác.
Nếu Mỹ không ra tay bảo vệ Ba Lan và các nước Baltic trước người Nga thì Âu Châu không nên tiếp tục tự huyễn hoặc rằng họ có thể trông cậy vào người Mỹ.
Ông Putin đang theo dõi sát diễn biến và hậu quả. Nếu NATO không bảo vệ được các nước thành viên thì thất bại đó sẽ làm cho ông Putin tiến gần tới mục tiêu chia rẽ liên minh Bắc Đại Tây Dương và khuyến khích hành vi xâm lược ở nhiều nơi khác, kể cả từ các nhà độc tài ở Á Châu như Tập Cận Bình của Trung Quốc hoặc Kim Jong Un của Bắc Hàn.
