Trong diễn văn dài 100 phút trước lưỡng viện Quốc Hội hôm Thứ Ba, 4 Tháng Ba, Tổng Thống Donald Trump nói các chính sách thuế quan (tariff) mà ông ban hành sẽ bảo vệ công việc làm của người Mỹ, làm cho nước Mỹ giàu có hơn và chấm dứt tình trạng nước Mỹ bị cả thế giới lợi dụng.
Nhưng theo nhiều nhà phân tích, thực tế việc lạm dụng công cụ thuế quan đang mang lại kết quả hoàn toàn ngược với kỳ vọng của ông. Một bài nhận định trên báo The Economist (Anh) cho rằng, “với chủ nghĩa bảo hộ hung hăng và đầy lỗi, ông Trump đang đùa với lửa.” Trong tuần này, các nhà đầu tư, người tiêu thụ và các công ty đều cho thấy những dấu hiệu đầu tiên của sự hỗn loạn.
Nửa đêm 4 Tháng Ba, quyết định của ông Trump áp thuế 25% lên hàng hóa nhập cảng từ Canada và Mexico bắt đầu có hiệu lực sau khi đã đình hoãn một tháng. Ông tăng thuế thêm 10% lên hàng hóa nhập cảng từ Trung Quốc. Cộng với mức thuế 10% đã áp dụng từ đầu Tháng Hai và mức thuế 25% đã áp dụng cho một số mặt hàng Trung Quốc từ nhiệm kỳ trước của ông kéo dài đến nay, tính ra mức thuế bình quân cho hàng Trung Quốc xuất cảng vào thị trường Mỹ hiện đã lên tới 34%, theo tính toán của ngân hàng Macquarie, Úc.
Ông cũng dọa tăng thuế nhập cảng lên hàng hóa từ Liên Âu, Nhật và Nam Hàn. Ngoài ra, ông Trump tuyên bố sẽ đánh thuế 25% lên các mặt hàng nhôm, đồng, gỗ thép nhập cảng từ tất cả các nước từ tuần sau, đánh thuế quan đối ứng (reciprocal tariff) lên hàng hóa của bất cứ nước nào hiện áp thuế nhập cảng lên hàng hóa Mỹ cao hơn mức thuế mà Mỹ đánh lên hàng hóa của họ. Chỉ tính riêng ba nước Canada, Mexico và Trung Quốc, chính sách thuế quan mới của ông Trump đang tác động đến khoảng $1,400 tỷ hàng hóa nhập cảng vào Mỹ mỗi năm.
Các nhà kinh tế đã nhiều lần cảnh báo rằng, các mức thuế phi lý như vậy có thể làm cho lạm phát tăng mạnh trở lại, làm chậm nhu cầu tiêu thụ và làm giảm tăng trưởng kinh tế. Những nguy cơ đó có thể đang buộc ông Trump phải tính toán lại.
Sáng Thứ Năm, 6 Tháng Ba, ông Trump thông báo đình hoãn thêm một tháng việc đánh thuế 25% lên một số hàng hóa của Canada và Mexico trong danh mục hàng hóa được miễn thuế theo hiệp định thương mại Mỹ-Canada và Mexico (USMCA). Ông cũng tạm hoãn việc áp thuế lên sản phẩm xe hơi và phụ tùng xe hơi từ Canada và Mexico, và đòi ba hãng xe hơi Mỹ hàng đầu (GM, Ford và Stellantis) phải cấp tốc chuyển cơ sở sản xuất từ hai nước này về Mỹ – chuyện mà không ai làm được trong một tháng.
Đáng chú ý hơn nữa là những quyết định bất nhất, những sự thay đổi đột ngột, từ áp thuế đến đình hoãn rồi lại áp thuế, lại đình hoãn cho thấy rõ rằng chính sách thương mại của Mỹ được xây dựng trên ý thích bất chợt của tổng thống mà không dựa trên bất kỳ nguyên tắc hoặc quy luật nào. Điều đó đang gây tai họa về kinh tế cũng như về quan hệ quốc tế cả ở trong nước và ngoại quốc.
Thị trường chứng khoán lao dốc
Ở trong nước, thị trường đã phản ứng một cách tiêu cực: các bảng chứng khoán đỏ rực và giá cổ phiếu lao xuống dốc. Hôm 6 Tháng Ba, chỉ số công nghiệp Dow Jones giảm 427 điểm (1%); Nasdaq giảm 2.6%, thấp hơn 10% so với mức đỉnh hồi Tháng Mười Hai, 2024; S&P 500 giảm 1.8%, còn 5,738 điểm, bằng với số điểm ngày ông Trump tuyên thệ nhập chức 20 Tháng Giêng. Trong sáu tuần cầm quyền của ông Trump, S&P 500 đã giảm khoảng 7%, hơn $3,000 tỷ đã bốc hơi trên thị trường chứng khoán.
Trong nhiệm kỳ đầu ông Trump thường viện dẫn đà tăng giá chứng khoán làm bằng chứng cho tài kinh bang tế thế của ông, nhưng bây giờ, ông nói ông không còn quan tâm đến thị trường nữa. Ông Howard Lutnick, bộ trưởng Thương Mại, nói rằng Tòa Bạch Ốc không nhìn vào phản ứng của thị trường để hoạch định chính sách! Ai cũng biết, thị trường chứng khoán là hàn thử biểu của nền kinh tế, giá cổ phiếu tăng hay giảm phản ảnh độ nóng lạnh của dòng tiền.
Hầu hết các công ty lớn của Mỹ đều đang tính toán phương cách đối phó, hoặc tìm nguồn cung cấp từ bên ngoài ba nước bị áp thuế, hoặc cân nhắc tăng giá hàng hóa khi chính sách thuế quan mới của ông Trump có hiệu lực…
Xe hơi, gỗ tăng giá, đẩy giá nhà, giá xe
Công nghiệp xe hơi và xây dựng nhà cửa là hai trong số những ngành nghề bị đe dọa trầm trọng nhất. Một bản tin phát trên đài Fox26 Houston hôm 6 Tháng Ba ghi nhận, giá gỗ xẻ đã lên mức cao nhất trong hai năm rưỡi qua và tăng 14% so với một năm trước do nỗi lo về thuế quan và điều đó sẽ đẩy giá nhà cửa lên.
Thời cựu Tổng Thống Joe Biden, gỗ xẻ mềm từ Canada đã phải chịu mức thuế chống phá giá và chống trợ cấp 14.5%, nay cộng thêm mức thuế nhập cảng mà ông Trump đánh lên hàng hóa Canada từ ngày 4 Tháng Ba, thì mức thuế cuối cùng có thể lên đến 40%!
“Thuế đánh vào gỗ xẻ và các loại vật liệu xây dựng khác làm gia tăng chi phí xây dựng, không khuyến khích xây nhà mới và cuối cùng người mua nhà phải trả thuế qua giá nhà cao hơn,” ông Carl Harris, chủ tịch Hiệp Hội Quốc Gia Các Nhà Thầu Xây Dựng (NAHB), nói với đài Fox và cho biết thêm, năm 2023 Mỹ đã nhập cảng hơn $8.5 tỷ gỗ xẻ, trong đó 70% (hay $5.8 tỷ) là từ Canada. Thay vì kéo giá nhà cửa giảm xuống cho phù hợp với túi tiền người mua nhà như lời ông Trump hứa khi tranh cử, chính sách thuế của ông đang gây ra kết quả ngược lại và giấc mơ sở hữu một ngôi nhà của người Mỹ trở nên xa xôi hơn.
Trong nhiều năm qua, công nghiệp xe hơi của ba nước Mỹ, Canada, Mexico hòa nhập với nhau chặt chẽ trong khuôn khổ Hiệp Định Thương Mại Tự Do Bắc Mỹ (NAFTA), sau này là USMCA. Các nhà sản xuất xe hơi lớn của Mỹ đều có nhà máy lắp ráp, cơ sở sản xuất phụ tùng đặt ở cả ba quốc gia, thường xuyên vận chuyển qua lại biên giới. Trong một hệ thống liên kết phức tạp, mỗi năm có khoảng $100 tỷ phụ tùng xe hơi được đưa vào Mỹ từ Canada và Mexico, đưa qua đưa lại biên giới nhiều lần trước khi được lắp ráp thành chiếc xe hoàn chỉnh. Các nhà máy lắp ráp xe hơi tại Mỹ, kể cả Tesla, đều dựa vào nguồn phụ tùng nhập cảng này.
Theo ngân hàng Barclays, năm 2024, xe hơi và phụ tùng xe hơi từ Mexico vào Mỹ có giá trị khoảng khoảng $150 tỷ, bằng 31% giá trị hàng xuất cảng sang Mỹ của nước này, từ Canada khoảng $55 tỷ, bằng 14% giá trị xuất cảng của Canada sang nước láng giềng phía Nam. Năm ngoái cũng có đến 3.6 triệu chiếc xe, gần bằng một nửa số xe chở khách nhập cảng vào Mỹ, có xuất xứ từ hai nước láng giềng; trong đó Mexico đóng góp 32% với 2.5 triệu chiếc, Canada 15%; còn lại là từ Nhật (15%), Nam Hàn (15%) và Đức (10%).
Chính sách thuế quan 25% mà ông Trump áp đặt lên hai nước láng giềng sẽ cản trở, thậm chí làm sụp đổ hoạt động của ngành công nghiệp xe hơi cả ba quốc gia. Ông Jim Farley, tổng giám đốc Ford – hãng bị tác động nhẹ nhất trong Big Three Detroit – cũng phải than rằng chính sách thuế quan mới là “tàn phá” (devastating).
Hỗn loạn lớn từ thói tùy tiện của Trump
Trên bình diện quốc tế, đòn thuế quan của ông Trump đã kích hoạt một cuộc chiến tranh thương mại quy mô lớn vào lúc kinh tế thế giới đang đối mặt với những thách thức trầm trọng.
Trung Quốc, sau thời gian im lặng theo dõi, đã phát pháo trả đũa. Tại cuộc họp báo bên lề kỳ họp thứ ba Quốc Hội Trung Quốc sáng Thứ Sáu, 7 Tháng Ba, ông Vương Nghị, bộ trưởng Ngoại Giao, nói Trung Quốc sẽ tiếp tục trả đũa “chính sách thuế quan tùy tiện” của Hoa Kỳ và tố cáo Washington “lấy oán báo ân” (meeting good with evil).
Vài hôm trước, Trung Quốc đã trả đũa mức thuế quan mới của ông Trump bằng biện pháp đánh thuế 15% lên một số mặt hàng nhập cảng từ Mỹ, bao gồm thịt heo, thịt bò, thịt gà, đậu nành, đồng thời mở rộng việc kiểm soát giao dịch thương mại với một số công ty Mỹ.
Trung Quốc thậm chí còn phát đi lời cảnh báo cứng rắn bất thường: “Nếu chiến tranh là điều Mỹ muốn, dù là chiến tranh thuế quan, chiến tranh thương mại hay bất kỳ loại chiến tranh nào khác, chúng tôi sẵn sàng chiến đấu đến cùng,” ông Lâm Kiến (Lin Jian), phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Quốc, cho biết sau khi mức thuế quan mới đối với Trung Quốc có hiệu lực.
“Đe dọa không làm chúng tôi sợ. Bắt nạt không có tác dụng với chúng tôi. Gây sức ép, cưỡng ép hoặc đe dọa không phải là cách đúng đắn để đối phó với Trung Quốc. Bất kỳ ai sử dụng áp lực tối đa lên Trung Quốc đều đang chọn nhầm đối thủ,” phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Trung Quốc nói.
Canada và Mexico có cách đối phó mềm dẻo dù cả hai đều đã ban hành những mức thuế quan mới đối với hàng hóa nhập cảng từ Mỹ và đang cân nhắc những biện pháp trả đũa mạnh mẽ hơn, đồng thời bàn cách phối hợp với nhau để cùng chống lại những yêu sách của ông Trump. Tuy vậy, trong cuộc chiến thuế quan không có người thắng này Canada và Mexico sẽ chịu thiệt hại nhiều hơn vì họ phụ thuộc rất nhiều vào Mỹ – thị trường xuất cảng lớn nhất của họ.
Trong bài diễn văn trước Quốc Hội hôm 4 Tháng Ba, ông Trump nói: “Sẽ có chút ít hỗn loạn nhưng chúng ta chấp nhận điều đó. Sẽ không nhiều lắm đâu” (There will be a little disturbance, but we are ok with that. It won’t be much). Nhưng thực tế cuộc chiến thuế quan mà ông phát động cùng với những quyết định thay đổi tùy tiện của ông đang gây hỗn loạn lớn, đẩy hoạt động kinh tế thương mại toàn cầu vào tình trạng không dự đoán được, làm suy giảm niềm tin của các giới trong xã hội. Nhưng khó mà thuyết phục ông Trump tin rằng chính sách của ông đã sai, ông sẽ tiếp tục tin tưởng mù quáng vào chủ nghĩa bảo hộ và thế giới sẽ phải trả giá.
