Hannah Beech / NYT – H.C. dịch
Những người bảo vệ dân chủ và nhân quyền ở châu Á nhìn Tổng thống Trump như một người đối đầu với các nhà độc tài và họ hoảng sợ trước mục đích của tổng thống tân cử muốn chính sách đối ngoại trở lại bình thường.
Một nhà bất đồng chính kiến có thời bị đảng Cộng sản Trung Quốc coi là Kẻ thù số 1 nay truyền bá thuyết âm mưu về bầu cử tổng thống Mỹ. Các nhà hoạt động thân dân chủ ở Hồng Kông ủng hộ những tuyên bố của Tổng thống Trump đòi phần thắng trong cuộc bầu cử. Các nhà hoạt động nhân quyền và lãnh đạo tôn giáo ở Việt Nam và Miến Điện không tin Tổng thống tân cử Joe Biden có khả năng kiềm chế các nhà độc tài chuyên chế.
Thật là trái với lẽ thường khi những người bảo vệ dân chủ ở châu Á lại nằm trong số những người ủng hộ nhiệt tình nhất của ông Trump, người đã nhiều lần tuyên bố là bạn bè với ông Tập Cận Bình ở Trung Quốc và ông Kim Jong Un ở Bắc Hàn. Nhưng chính thái độ của ông Trump coi thường các nghi thức ngoại giao, rút khỏi các hiệp ước quốc tế và luôn làm các đối thủ bị mất cân bằng đã đem lại cho ông những lời tán dương như là một nhà lãnh đạo đủ mạnh để chống lại các nhà độc tài và bảo vệ lý tưởng dân chủ ở nước ngoài, ngay cả khi ông ta bị phê phán là đã làm xói mòn nền dân chủ ở trong nước.
Vào lúc Tổng thống tân cử Joe Biden tập hợp đội ngũ chính sách ngoại giao của mình, các nhà hoạt động nhân quyền nổi bật khắp châu Á đều lo ngại về khát vọng của ông muốn nước Mỹ lại đi theo các chuẩn mực quốc tế. Họ tin ông Biden, cũng như Tổng thống Barack Obama trước đây, sẽ theo đuổi chính sách hòa giải hơn là đối đầu với những hành động hung hăng của Trung Quốc. Và quan điểm thân-Trump của họ được củng cố bởi tình trạng tin giả trên mạng, thường được phát ra từ những nguồn tin đáng ngờ, rằng ông Biden đang phối hợp với những người cộng sản hoặc ông ta là một cảm tình viên thân thiết của chủ nghĩa xã hội.
Elmer Yuen, một doanh nhân Hồng Kông từng đưa lên YouTube những video lên án đảng Cộng sản Trung Quốc, than thở: “Biden là tổng thống, và điều đó cũng như Tập Cận Bình ngồi trong Tòa Bạch ốc, Ông ấy muốn chung sống hòa bình với Trung Quốc, và bất cứ ai cùng sống với đảng Cộng sản Trung Quốc đều thua thiệt”.
*
Khi nhiệm kỳ tổng thống của ông Trump đi vào buổi hoàng hôn, các nhà hoạt động này kêu gọi chính phủ Mỹ có những hành động cuối cùng chống lại các nhà độc tài châu Á, giống như những nỗ lực cuối cùng để kéo dài bức tường biên giới với Mexico.
Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo đã có chuyến công du năm nước châu Á hồi tháng Mười; trong đó ông vứt bỏ sự lịch thiệp để miêu tả chính phủ Trung Quốc như một “kẻ lợi dụng”, “vô luật pháp và đe dọa”, là “mối đe dọa chết chóc nhất với tương lai của tự do tôn giáo”. Chuyến công du của ông Pompeo được coi như một đối trọng với Trung Quốc ở một khu vực mà ngoại giao tiền bạc của Bắc Kinh đã mua được ảnh hưởng đáng kể.
Đầu tháng này, ông Lobsang Sangay trở thành người đứng đầu chính phủ lưu vong Tây Tạng đầu tiên thăm Tòa Bạch ốc – lời mời thăm viếng có tính gây hấn này đã làm cho Bắc Kinh tức điên lên vì Trung Quốc luôn coi ông Sangay là một nhà vận động ly khai.
Hồi tháng Sáu, ông Pompeo dự một hội nghị trực tuyến với nhà hoạt động dân chủ trẻ tuổi Hồng Kông Joshua Wong (Hoàng Chí Phong) và Tổng thống Đài Loan Tsai Ing-wen (Thái Anh Văn); cả hai người này đều bị chính phủ Trung Quốc căm thù.
Sự ủng hộ ông Trump đặc biệt bền bỉ trong những người Thiên Chúa giáo, chẳng hạn như những học giả pháp lý sinh trưởng tại Trung Quốc vẫn chống lại cái lõi vô thần của chủ nghĩa cộng sản, và những nhà hoạt động vì quyền của các sắc tộc thiểu số ở Đông Nam Á. Họ tin rằng, ông Pompeo và những quan chức khác trong chính phủ Trump đang hoàn thành những sứ mệnh dựa trên đức tin ở nước ngoài.
Năm ngoái, ông Trump tiếp ở Tòa Bạch ốc một nhóm các nhà lãnh đạo tôn giáo khắp thế giới, trong đó có ông Hkalam Samson, Chủ tịch Đại hội Baptist Kachin, đại diện cho người thiểu số Kachin theo Thiên Chúa giáo bị đàn áp ở Miến Điện. “Trải nghiệm của tôi tại tòa Bạch Ốc, nơi tôi được dành một phút để nói về người Kachin, có ý nghĩa rất lớn, và nó cũng có nghĩa là ông Trump quan tâm tới chúng tôi. Với người Kachin, ông Trump tốt hơn là ông Biden,” ông Samson nói.
*
Nỗi hoài nghi với ông Biden cũng lan rộng tới những người đang đấu tranh cho các quyền chính trị thế tục. Họ nói thiện chí của tổng thống tân cử tuân thủ các tập quán ngoại giao sẽ không thực hiện được khi chỉ có một bên chơi đúng luật công bằng.
Wang Dan (Vương Đán) – người mà khi còn là sinh viên đã dẫn dắt các cuộc biểu tình phản kháng ở Tiananmen (Thiên An Môn) – nhận xét: “Trong chính sách đối với Trung Quốc của ông Biden, phần nói về việc buộc Trung Quốc chơi theo luật quốc tế, tôi nghĩ là rỗng tuếch. Như chúng ta biết, đảng Cộng sản Trung Quốc không bao giờ tuân theo luật pháp quốc tế”. “Hoa Kỳ phải nhận ra rằng sẽ không có sự cải thiện nào về các vấn đề nhân quyền ở Trung Quốc nếu chế độ đó không thay đổi,” ông Wang nói thêm. Ông tiếp tục nêu nghi vấn về thất bại trong bầu cử của ông Trump, ông cũng chia sẻ những tuyên bố không có căn cứ mà các nhà bất đồng chính kiến nổi bật, sinh trưởng ở Trung Quốc đưa ra.
Nhưng bên trong cộng đồng người Trung Quốc, đặc biệt là ở Hồng Kông và Trung Quốc lục địa, nhiều người khác nói rằng những người ủng hộ ông Trump ít ra là đạo đức giả, tệ nhất là nguy hiểm. Ông Badiucao (Ba Đế Khảo) – một nghệ sĩ chính trị sinh trưởng ở Trung Quốc nay đang tự lưu đày ở Úc, nhận xét: “Thành tích nhân quyền của ông Trump – những gì ông ta đã làm với những trẻ em di dân, cấm đoán người Hồi Giáo, chủ nghĩa thượng tôn da trắng, thay thế sự thật – đã khiến tôi không ủng hộ ông ta, nhưng đây rõ ràng không phải là thái độ chung của nhiều nhà bất đồng chính kiến ở Trung Quốc, Hồng Kông và Đài Loan”.
Ông Badiucao – thường sử dụng tên giả để bảo vệ gia đình ở Trung Quốc, đã cãi nhau trên mạng với ông Wang và những nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng khác và đưa cuộc tranh cãi thành chủ đề trong tác phẩm của mình. “Những anh chàng này là kẻ duy lợi. Họ tin rằng nếu ông Trump gây chiến với đảng Cộng sản Trung Quốc thì ông ấy đúng là người của họ. Não trạng đó phù hợp với hệ tư tưởng ‘Nước Mỹ trước hết’, nếu những người khác đau khổ mà bạn đạt được mục đích thì rất OK, và mục đích của họ là lật đổ đảng Cộng sản Trung Quốc,” ông Badiucao nói.
*
Trong vòng 12 tháng qua, chính phủ Trump đã gia tăng hành động ở châu Á. Năm ngoái, chính phủ Mỹ cấm các chỉ huy quân sự của Miến Điện nhập cảnh vào Mỹ vì vai trò của họ trong cái mà ông Pompeo gọi là “vi phạm nhân quyền trầm trọng” đối với người Rohingya theo Hồi Giáo và những sắc tộc thiểu số khác. Lệnh cấm vận về tài chính cũng được áp đặt lên các cá nhân người Pakistan và Cambodia, cùng với những nước khác, nơi các quyền tự do dân sự bị đe dọa.
Mùa hè vừa qua, Bộ Ngân khố Mỹ đã ra lệnh cấm vận bà Carrie Lam, trưởng đặc khu hành chính Hồng Kông, và 10 quan chức khác, “đã phá hoại quy chế tự trị của Hồng Kông và hạn chế quyền tự do biểu đạt, tự do hội họp của công dân Hồng Kông”. Bốn quan chức khác bị thêm vào danh sách cấm vận trong tháng này.
Hồi tháng Sáu, ông Trump ký ban hành lệnh cấm vận các quan chức Trung Quốc giám sát việc xây dựng các trại tập trung đông người ở Xinjiang (Tân Cương) vùng tây bắc, nơi có hơn một triệu người, phần lớn là người thiểu số Uighur (Duy Ngô Nhĩ) theo Hồi Giáo, bị giam cầm.
“Cho đến nay chính phủ Trump đã làm nhiều hơn tất cả các quốc gia khác cộng lại để nêu vấn đề của chúng tôi,” Salih Hudayar, người sinh trưởng ở Xinjiang và chuyển đến Hoa Kỳ khi còn nhỏ, nói. “Tôi nghi ngờ chính phủ Biden bởi vì tôi lo ngại ông ta sẽ cho phép Trung Quốc quay trở lại bình thường, tức là nạn diệt chủng người Uighur trong thế kỷ 21”.
Trong cuộc vận động tranh cử tổng thống, ông Biden đã đưa ra tuyên bố gọi tình hình ở Xinjiang là “cuộc diệt chủng”. Chính phủ Trump đã không dùng cách đánh giá như vậy, và một cuốn sách của cựu cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump nói rằng ông Trump đã bảo ông Tập nên tiếp tục xây dựng các trại giam giữ ở Xinjiang.
Các cố vấn chính sách ngoại giao của ông Biden cho rằng thật là không công bằng khi giả định ông Biden sẽ tiếp tục lập trường ôn hòa của chính phủ Obama. Họ nói, đó là một thời đại khác. Các đạo luật nhân quyền được chính phủ Trump hậu thuẫn gần đây đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi của cả hai đảng.
Một số nhà bất đồng chính kiến châu Á thừa nhận rằng mối ác cảm với ông Biden được thúc đẩy một phần bởi sự tràn ngập tin giả trên mạng xã hội, vẽ ra hình ảnh tổng thống tân cử như một người xã hội chủ nghĩa bí mật, hoặc cáo buộc mà không có chứng cứ nào rằng “tiền bạc của cộng sản” nước ngoài đã thao túng cuộc bầu cử chống lại ông Trump. Những tuyên bố vô căn cứ như vậy đã được lặp đi lặp lại trên mạng xã hội và báo chí bằng tiếng Việt, tiếng Trung Quốc và các ngôn ngữ khác.
Ông Nguyễn Quang A, một người bất đồng chính kiến Việt Nam từng bị bắt giam nhiều lần vì phê phán giới lãnh đạo cộng sản của đất nước, nói: “Cuộc khủng hoảng của chế độ dân chủ trên thế giới làm cho nhiều người, nhất là những nhà hoạt động, bị lẫn lộn và dễ bị tiêm nhiễm ảnh hưởng của các thuyết âm mưu và xuyên tạc thông tin. Việt Nam không có truyền thông độc lập, và người dân, đặc biệt là các nhà hoạt động, đã sẵn ghét truyền thông chính thống”.
Một trong những tiếng nói có ảnh hưởng nhất truyền bá những câu chuyện sai lầm về ông Biden và cuộc bầu cử Mỹ trên Twitter là ông Ai Weiwei (Ngải Vị Vị), một nghệ sĩ đương đại Trung Quốc đang sống lưu vong ở nước ngoài. Trong một cuộc phỏng vấn, ông Ai nói rằng ông không phải là người hâm mộ ông Trump, ông đã đứng trước các dinh thự của ông Trump với ngón tay giữa đưa lên. Nhưng ông Ai nói, với việc ngăn chặn tranh luận các thông tin mà ông ta đăng trên mạng xã hội, ông ta cảm thấy không có gì khác so với một chính phủ độc tài như chính phủ Trung Quốc. “Trên khắp châu Á, khắp thế giới, con người không có quyền phát biểu. Và ở Mỹ, cánh tả hay cánh hữu, bạn có quyền tự do cá nhân. Điều đó phải được bảo vệ,” Ai nói.
