Google, “gã khổng lồ” công nghệ Mỹ, vừa công bố đầu tư tổng cộng $3 tỷ vào Malaysia và Thái Lan để xây dựng các trung tâm dữ liệu. Quyết định này được đưa ra sau khi Google cân nhắc đầu tư vào Việt Nam hơn một tháng trước nhưng cuối cùng lại lựa chọn hai quốc gia Đông Nam Á khác, khiến Việt Nam lỡ mất một cơ hội thu hút đầu tư lớn.
Hồi cuối Tháng Tám, thông tin Google đang xem xét xây dựng một trung tâm dữ liệu quy mô lớn tại Việt Nam, có thể gần Sài Gòn, đã thu hút sự chú ý của giới truyền thông quốc tế. Nếu thành hiện thực, đây sẽ là dự án đầu tiên thuộc loại này do một công ty công nghệ lớn của Mỹ đầu tư vào Việt Nam, mở ra nhiều tiềm năng phát triển cho ngành công nghệ thông tin trong nước. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có thêm thông tin nào về việc Google có thực sự đầu tư vào Việt Nam hay không.
Trong khi đó, Malaysia và Thái Lan trở thành điểm đến hấp dẫn hơn cho Google. Ngày 1 Tháng Mười, Google và chính phủ Malaysia tổ chức lễ động thổ xây dựng trung tâm dữ liệu kiêm vùng lưu trữ dữ liệu đám mây (cloud region) trị giá $2 tỷ. Google cho biết khoản đầu tư này sẽ tạo ra 26,500 việc làm và đóng góp hơn $3 tỷ cho nền kinh tế Malaysia từ nay đến năm 2030. Trước đó một ngày, Google cũng xác nhận sẽ đầu tư $1 tỷ vào một trung tâm tương tự ở Thái Lan, tạo ra trung bình 14,000 việc làm mỗi năm từ nay đến năm 2029.
Việc Việt Nam để tuột mất cơ hội đầu tư này có thể được lý giải bởi một số nguyên nhân. Đầu tiên, tình trạng thiếu hụt nhân lực công nghệ cao có chất lượng ở Việt Nam vẫn là một bài toán nan giải. Nhiều tờ báo trong nước đã cảnh báo thực tế đáng lo ngại về tình trạng thiếu hụt nhân lực công nghệ cao có chất lượng ở Việt Nam.
VnEconomy và các trang tin khác từng đưa ra con số đáng báo động: Việt Nam sẽ thiếu từ 150,000 đến 200,000 nhân lực ngành công nghệ thông tin mỗi năm.
Báo Lao Động chỉ ra nghịch lý, dù số lượng người có bằng cấp đại học, thạc sĩ, tiến sĩ ở Việt Nam rất lớn, nhưng chất lượng lại chưa đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, đặc biệt là các doanh nghiệp nước ngoài, khiến việc tuyển dụng nhân sự chất lượng cao trở nên khó khăn.
Mặc dù số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành công nghệ thông tin ngày càng tăng, nhưng chất lượng đào tạo chưa đáp ứng được nhu cầu của các doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới như Google, với yêu cầu về kỹ năng chuyên môn cao và khả năng làm việc trong môi trường quốc tế.
Bên cạnh đó, hạ tầng internet của Việt Nam vẫn chưa ổn định, thường xuyên xảy ra tình trạng đứt cáp biển, giảm băng thông quốc tế, ảnh hưởng đến hoạt động của các doanh nghiệp công nghệ.
Chỉ trong năm 2023, đã có nhiều tuyến cáp quang biển quốc tế kết nối Việt Nam gặp sự cố, như tuyến AAG, APG, IA. Vào Tháng Chín 2023, tuyến cáp biển AAE-1 gặp trục trặc khiến tốc độ internet từ Việt Nam đi quốc tế bị ảnh hưởng.
Cam kết năng lượng xanh và thách thức đối với Việt Nam
Yếu tố năng lượng trung hòa carbon cũng đóng vai trò quan trọng trong quyết định đầu tư của các tập đoàn công nghệ lớn như Google. Google đã cam kết vận hành toàn bộ hệ thống trung tâm dữ liệu của mình bằng năng lượng carbon-free 24/7 vào năm 2030. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Google đã và đang triển khai nhiều giải pháp thân thiện với môi trường và tiết kiệm năng lượng trên toàn cầu.
Một trong những giải pháp quan trọng là ưu tiên sử dụng năng lượng tái tạo, chẳng hạn như năng lượng mặt trời và gió, để vận hành trung tâm dữ liệu. Điển hình là trung tâm dữ liệu của Google tại Hamina, Phần Lan, đã tận dụng nước biển lạnh từ Vịnh Phần Lan để làm mát, giúp giảm thiểu đáng kể lượng điện năng tiêu thụ cho hệ thống làm mát.
Bên cạnh đó, Google không ngừng nghiên cứu và áp dụng các công nghệ tiên tiến để tối ưu hóa thiết kế và vận hành trung tâm dữ liệu, nhằm giảm thiểu lượng điện năng tiêu thụ và lượng khí thải carbon. Chẳng hạn, Google ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để dự đoán và điều chỉnh nhu cầu làm mát, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng.
Ngoài ra, Google cũng chú trọng đến việc tái sử dụng nước bằng cách áp dụng các hệ thống xử lý và tái chế nước thải, góp phần giảm thiểu lượng nước tiêu thụ trong quá trình vận hành. Hơn nữa, Google còn chủ động hợp tác với chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ để phát triển các dự án năng lượng tái tạo và bảo vệ môi trường tại các khu vực đặt trung tâm dữ liệu.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, cơ chế thiếu rõ ràng của Quy hoạch 8 ngành điện, cùng với việc sản xuất điện vẫn phụ thuộc chủ yếu vào than đá và khí hóa lỏng, đang tạo ra những rào cản đáng kể cho các nhà đầu tư nước ngoài, đặc biệt là các tập đoàn từ các nước phương Tây, trong việc đầu tư vào năng lượng mặt trời và các nguồn năng lượng tái tạo khác.
Nhân quyền, bảo mật dữ liệu và thách thức thu hút đầu tư công nghệ cao
Yếu tố nhân quyền và bảo mật dữ liệu cũng là một điểm quan trọng mà Google cân nhắc kỹ lưỡng khi quyết định đầu tư. Luật An ninh mạng của Việt Nam yêu cầu các công ty công nghệ, đặc biệt là doanh nghiệp nước ngoài, phải lưu trữ dữ liệu người dùng trong nước. Theo đó, các doanh nghiệp này buộc phải đặt máy chủ và trung tâm dữ liệu tại Việt Nam để đảm bảo việc lưu trữ và xử lý thông tin người dùng Việt Nam diễn ra trong lãnh thổ quốc gia.
Những quy định này đã làm dấy lên nhiều quan ngại về nguy cơ gia tăng đàn áp tự do ngôn luận và xâm phạm quyền riêng tư của người dân, đặc biệt trong bối cảnh tình hình nhân quyền tại Việt Nam đang là vấn đề nhức nhối. Mặc dù thị trường Việt Nam là một thị trường tiềm năng của Google tại Đông Nam Á, nhưng những rắc rối pháp lý liên quan đến nhân quyền ở Mỹ có thể gây ra rủi ro đáng kể cho Google. Google có lẽ không muốn lặp lại trường hợp của Facebook, khi CEO Mark Zuckerberg đã phải “lúng túng đến vã mồ hôi” khi ra đối chất trước Thượng viện Mỹ về đàn áp tự do ngôn luận ở Việt Nam.
Malaysia và Thái Lan, dù chưa đạt đến mức độ dân chủ của các nước phương Tây, vẫn có cơ chế chính trị cởi mở hơn Việt Nam, với quốc hội độc lập, lực lượng đối lập hoạt động và sự tôn trọng thông tin cá nhân, doanh nghiệp. Chính vì vậy, Google có thể cảm thấy yên tâm hơn khi đầu tư vào hai quốc gia này, nơi quyền tự do ngôn luận và quyền riêng tư được đảm bảo tốt hơn.
Cần lưu ý rằng, vị thế của Google tại Việt Nam khác biệt đáng kể so với Facebook. Trong khi Facebook chỉ là một mạng xã hội, thì Google không chỉ là một công cụ tìm kiếm phổ biến, mà còn là một tập đoàn công nghệ khổng lồ cung cấp giải pháp IT toàn diện, có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến cả doanh nghiệp và cá nhân, cả trong và ngoài nước.
Chính vì vậy, dù Google hiện chưa đặt trung tâm dữ liệu tại Việt Nam theo quy định của Luật An ninh mạng, nhưng sự hiện diện của Google vẫn đóng vai trò then chốt đối với sự phát triển của ngành công nghệ thông tin Việt Nam. Nếu không có Google, Việt Nam sẽ mất đi một lợi thế cạnh tranh quan trọng trong việc thu hút đầu tư từ các công ty và tập đoàn công nghệ phương Tây.
Google không chỉ cung cấp các dịch vụ trực tuyến thiết yếu cho người dùng và doanh nghiệp Việt Nam, mà còn góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi số, đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao và tạo ra một hệ sinh thái công nghệ sôi động. Sự vắng mặt của Google sẽ để lại một khoảng trống khó có thể lấp đầy, ảnh hưởng đến khả năng hội nhập và phát triển của Việt Nam trong kỷ nguyên số.
Tư duy cộng sản là rào cản cho công nghệ Việt Nam thu hút đầu tư
Để thu hút được các khoản đầu tư lớn, Việt Nam cần phải vượt qua các đối thủ cạnh tranh bằng cách đầu tư mạnh mẽ hơn vào cơ sở hạ tầng, cải thiện chất lượng giáo dục và giảm bớt sự kiểm soát của chính phủ đối với nguồn thông tin, đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp hoạt động độc lập hơn, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ.
Tuy nhiên, trên con đường này, Việt Nam phải đối mặt với những trở ngại không dễ dàng vượt qua. Hệ thống giáo dục lạc hậu là một trong những cản trở lớn. Vấn đề cốt lõi hơn nằm ở cơ chế chính trị chưa tạo đủ không gian cho tự do ngôn luận, tự do học thuật và tự do sáng tạo.
Việc đảng CS duy trì quyền lực tuyệt đối đã đẩy xã hội đến một ngưỡng phát triển khó có thể bứt phá. Ví dụ, để có những trường đại học chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động, chính quyền cần trao cho các trường quyền tự chủ trong đào tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và tuyển dụng đội ngũ giảng viên. Tuy nhiên, những điều này còn thiếu vắng ở Việt Nam, khiến các trường đại học chưa phát triển được và không đào tạo ra được nguồn nhân lực chất lượng cao.
Sinh viên sau khi tốt nghiệp, để có thể sáng tạo, cần được tự do tư tưởng. Nhưng môi trường giáo dục định hướng, nhồi sọ, cùng với hệ thống truyền thông bị kiểm soát chặt chẽ đã kìm hãm sự phát triển tư duy độc lập và sáng tạo của sinh viên. Đây là lý do vì sao các công ty công nghệ cao gặp khó khăn trong việc tìm kiếm kỹ sư có khả năng sáng tạo và làm việc độc lập tại Việt Nam.
Việc kiểm soát ngôn luận và thông tin, bao gồm cả dữ liệu, là một đặc điểm của hệ thống chính trị do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Mặc dù được biện minh bằng lý do an ninh quốc gia, nhưng điều này lại mâu thuẫn với nhu cầu hoạt động độc lập của các công ty công nghệ. Chính vì vậy, họ không cảm thấy thoải mái khi hoạt động tại Việt Nam.
