Thay vì kiến tạo một diễn đàn khai phóng để thảo luận về tương lai dân tộc, một bộ phận dư luận bị cuốn vào những tranh cãi chính trị xa lạ, mắc kẹt trong những câu chuyện giải trí phù phiếm.
Trong khi đó, luận điệu chính thống vẫn vọng vang rằng vận mệnh quốc gia đã có Đảng và Nhà nước dẫn dắt, định hình. Đảng CSVN, sau gần một thế kỷ kiến tạo mô hình xã hội chủ nghĩa chưa hoàn thiện, nay tiếp tục vẽ nên một viễn cảnh tươi sáng bởi Tổng Bí Thư Tô Lâm, với mỹ từ “Rạng rỡ Việt Nam.” Tuy nhiên, chính trong cái viễn cảnh được tô vẽ bởi hệ thống cầm quyền hiện tại, bóng tối của sự trấn áp dân chủ lại bao trùm, đe dọa phủ nhận mọi ánh sáng tiến bộ.
Từ góc nhìn người dân, thời kỳ mới này vẫn không thoát khỏi lối mòn “Đảng lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối,” một nguyên tắc cốt lõi của thể chế chính trị này. Tuyên bố của nhân vật được mệnh danh “nhà cải cách” Tô Lâm về “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng, yêu cầu cấp bách của giai đoạn cách mạng mới” cùng khẩu hiệu “Đổi mới phương thức lãnh đạo, đảm bảo Đảng là ‘người cầm lái vĩ đại’” không khỏi gieo vào lòng dân sự hoài nghi sâu sắc về bất kỳ đổi thay thực chất nào về dân chủ.
Bài viết “Rạng rỡ Việt Nam” gần đây càng minh chứng cho sự cố thủ mô hình chính trị hiện hành chuyên chế độc đảng. Những kỳ vọng về một sự chuyển biến thể chế dân chủ, dù nhỏ bé đến đâu, dưới triều đại Tô Lâm và sự thống trị của cơ chế này, càng chìm vào bóng tối, bị cái tương lai xán lạn hứa hẹn che phủ bằng lớp sương mù tuyên truyền.
Như vậy, xu hướng tất yếu là Việt Nam tiếp tục bảo lưu hệ thống chính trị này, nơi lợi ích đảng được tôn thờ tối thượng, bất chấp nguyện vọng dân chủ của người dân. Quyền công dân vẫn chưa được kiến tạo thành hiện thực, mà ngược lại, ngày càng bị thu hẹp bởi sự kiểm soát độc đoán của nhà nước. Các quyền tự do nền tảng, vốn là yếu tố cốt lõi của xã hội dân chủ, như tự do biểu tình (bị đàn áp bằng vũ lực), ngôn luận (bị kiểm duyệt và trừng phạt), báo chí (bị nhà nước thao túng), tín ngưỡng (bị can thiệp và hạn chế), ứng cử và bầu cử (chỉ là hình thức dưới sự sắp đặt của chính quyền), vẫn bị tước đoạt hoặc kiểm soát nghiệt ngã. Hơn 100 triệu dân Việt Nam, do đó, vẫn chưa thể định vị một vai trò chủ thể dân chủ trong cái gọi là “kỷ nguyên rạng rỡ” được quảng bá bởi nhà nước, ngoài phận vị thụ động là nguồn lực lao động và đóng thuế cho bộ máy cai trị. Chính sự trấn áp dân chủ từ hệ thống này đang tạo nên bóng tối bao phủ lên mọi lời hoa mỹ về một giai đoạn phát triển huy hoàng.
Ngược lại, cấu trúc quyền lực nhà nước đang chuyển hóa sang hình thái “độc tài công an trị,” một hệ quả tất yếu của sự độc quyền chính trị. Vai trò của ông Tô Lâm, từ Bộ trưởng Công an nay nắm giữ vị trí tối cao trong Đảng, cơ quan lãnh đạo độc tôn, ngày càng phình trướng, đe dọa sự cân bằng mong manh với các thiết chế khác như Chính phủ và Quốc hội (vốn chỉ là công cụ của giới cầm quyền). Sự trỗi dậy của “công an trị,” công cụ trấn áp của hệ thống chuyên chế, gieo rắc bóng tối lên mọi khía cạnh của đời sống xã hội, phủ mờ cái bức tranh tươi đẹp hứa hẹn về một xã hội văn minh, dân chủ.
Xét về nhà lãnh đạo đương nhiệm, Tổng Bí thư Tô Lâm, dễ thấy đây là sản phẩm ưu tú của hệ thống an ninh của nhà nước. Sự nghiệp của ông gắn chặt với guồng máy trấn áp và kiểm soát bất đồng chính kiến, bảo vệ chế độ hiện hành. Tuy nhiên, thẩm định về trí tuệ khai phóng, tầm nhìn chiến lược vượt thoát khỏi hệ tư tưởng và tư duy đổi mới dân chủ, giới phân tích không khỏi hoài nghi về khả năng kiến tạo đột phá hệ thống hướng tới dân chủ hóa. Ngoài phong thái thực dụng hơn và giảm thiểu nhắc đến hệ tư tưởng kinh viện Mác-Lênin (vốn là nền tảng ý thức hệ của chính quyền), khó nhận diện khác biệt bản chất so với người tiền nhiệm trong việc thúc đẩy dân chủ. Tư duy và kinh nghiệm từ hệ thống an ninh, công cụ bảo vệ chế độ, dù được đặt vào vị trí lãnh đạo cao nhất, vẫn khó lòng khai mở một vận hội mới dân chủ mà có lẽ sẽ tạo thêm bóng tối của sự bảo thủ và trì trệ tiến bộ.
Quy luật tâm lý chỉ ra rằng, chuyển hóa tư duy sang tư duy dân chủ ở độ tuổi U70 là vô cùng khó khăn. Khi nắm giữ quyền lực tuyệt đối trong hệ thống này mà không gặp đối trọng đáng kể trong nước (do mọi đối lập đều bị trấn áp) hay áp lực quốc tế đủ mạnh, động lực cải cách dân chủ càng suy yếu. Bối cảnh địa chính trị hiện tại cũng thiếu vắng áp lực buộc Việt Nam phải cải cách chính trị thực chất hướng tới dân chủ hóa. Chính phủ Mỹ thời Donald Trump dường như không còn coi trọng nhân quyền và dân chủ trong ngoại giao với các chế độ chuyên chế, còn các nước phương Tây dân chủ cũng đang đối diện nhiều thách thức nội tại, giảm bớt sự quan tâm đến vấn đề dân chủ ở Việt Nam. Bối cảnh này càng làm gia tăng bóng tối của sự trì trệ dân chủ, phủ lên cái tương lai xán lạn một màu xám ảm đạm của thể chế hiện hành.
Trong bối cảnh đó, cái gọi là “kỷ nguyên rạng rỡ” của Việt Nam dưới sự lãnh đạo hiện tại có lẽ chỉ đạt được thành tựu kinh tế nhất định (nhằm duy trì tính chính danh), khó trông đợi đột phá về tự do chính trị và phát triển xã hội toàn diện theo hướng dân chủ. Sự trấn áp dân chủ từ hệ thống cầm quyền sẽ như bóng tối bao phủ, giới hạn cái viễn cảnh tươi sáng trong một vỏ bọc hào nhoáng bề ngoài, che giấu bản chất độc tài bên trong.
Có lẽ, một bộ phận dân chúng Việt Nam cũng chấp nhận thực tế thực dụng này, vì họ không có lựa chọn nào khác trong thể chế hiện tại. Với họ, kinh tế tăng trưởng (dù không đồng đều), mức sống cải thiện (cho một bộ phận), tự do tiêu dùng và du lịch, cùng cơ hội giáo dục ở nước ngoài cho con cái (cho giới tinh hoa), là ưu tiên hàng đầu, vì những điều đó thiết thực hơn so với những giá trị dân chủ xa vời trong chế độ chuyên chế. Trong khi đó, những vấn đề vĩ mô về cấu trúc thượng tầng chính trị – xã hội, những bất công và hạn chế quyền tự do nền tảng (do chính quyền gây ra), dường như bị gạt sang bên, nhường chỗ cho những câu chuyện thời sự quốc tế hoặc vấn đề xã hội ít nhạy cảm, không đe dọa đến sự thống trị của giới cầm quyền. Sự thờ ơ với các giá trị dân chủ (do bị tuyên truyền và đàn áp) cũng góp phần làm bóng tối thêm dày đặc, che khuất cái vận hội mới dân chủ mà lẽ ra phải thuộc về mọi người dân.
Thậm chí, việc chuyển hướng dư luận sang vấn đề thứ yếu cũng có thể là một phần chiến lược điều khiển truyền thông của nhà nước, nhằm phân tán sự tập trung vào vấn đề cốt lõi và thách thức hệ thống quốc gia đang đối diện. Chiến lược này, về bản chất, cũng là một hành động gieo bóng tối, che lấp cái tương lai xán lạn dân chủ bằng màn khói ngụy tạo và dối trá.
