Nói đến Sài Gòn, lại nhớ đến khuôn viên xanh tươi và thảnh thơi của một trung tâm đô thị. Kể từ khi có lệnh chặt cây, Sài Gòn đại tiến về một bộ mặt mới là cào sạch cây xanh, đập bỏ thương xá Tax, lấp hồ bùng binh cây liễu…
Hơn một thập niên, nhiều người Sài Gòn thương tiếc di sản miền Nam đã từ chối tham gia vào các hội hè diễn ra ở phố đi bộ. Con đường Nguyễn Huệ giờ đây là chỗ bán hàng rong, tụ tập những đứa trẻ thị thành không còn nơi chốn đến rong ruổi qua ngày, và chờ – Chờ một kết thúc cuối cùng của đại dự án metro nối từ Sài Gòn ra những vùng chung quanh, mãi dọn lấp, vẫn không thể hoàn thành.
Tin báo chí nhà nước nói Sài Gòn đang rất kẹt tiền để làm tiếp metro, bản thân hệ thống đang làm dang dở đã kéo dài 16 năm vì thiếu vốn. Dự trù hoàn thành được hệ thống metro ở Sài Gòn với các nhánh của nó đang cần đến hơn $25 tỷ.
Dĩ nhiên, để có tiền thì phải được Hà Nội duyệt chi, để tạo vốn cho Sài Gòn tiếp tục thực hiện việc phát triển. Việc vay vốn nước ngoài lúc này gần như bế tắc. Nhật Bản, quốc gia hào phóng nhất cung cấp vốn ODA cho phát triển cũng đang lắc đầu, dù metro Sài Gòn do chính công ty Nhật thầu xây dựng. Vốn vay nước ngoài để tiếp tục hoàn thành metro thì ngày càng khó hơn.
Báo Tuổi Trẻ ngày 21 Tháng Bảy, ghi rằng: “Nguồn vốn rất lớn để hoàn thành đồng bộ các tuyến đường sắt đô thị (metro) này không thể chỉ trông chờ vào các khoản vay. Vậy tìm vốn ở đâu?”.
Tại hội nghị đầu tiên của Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ ngày 18 Tháng Bảy mới đây, ông Bộ trưởng Bộ Kế hoạch – Đầu tư Nguyễn Chí Dũng đề nghị nghiên cứu cơ chế cho TP.HCM vay khoảng $20 tỉ để hoàn thành đồng bộ các tuyến đường sắt đô thị (metro) theo quy hoạch. Có vốn để thực hiện các dự án này là việc đáng mừng. Tuy nhiên tìm vốn ở đâu?
Theo Ban Quản lý đường sắt đô thị Sài Gòn (MAUR), quy hoạch hệ thống đường sắt đô thị TP.HCM gồm tám tuyến đường sắt đô thị, ba tuyến xe điện mặt đất hoặc đường sắt một ray với tổng chiều dài gần 220km, tổng vốn đầu tư ước tính hơn $25.8 tỉ.
Trong khi đó, ông Bộ trưởng Bộ Kế hoạch – Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng 16 năm qua TP.HCM chưa làm xong 20km tuyến metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) là quá chậm”.
Sài Gòn chậm là phải, bởi vùng đất này vẫn chưa có cơ chế được ưu tiên dùng ngân sách của mình để phát triển hạ tầng phục vụ dân sinh, khi khả năng tạo ngân sách của mình luôn dồi dào.
Ước tính năm 2022, khi cả nước vẫn đang rơi vào cơn suy thoái, các doanh nghiệp vô cùng khó khăn (có đến hơn 143,000 doanh nghiệp đóng cửa, rút vốn trong năm), thì Sài Gòn vẫn xuất sắc thu ngân sách theo yêu cầu của Trung ương là 471,562 tỷ đồng (gần $20 tỷ), tăng 23.6% so cùng kỳ. Năm 2023, Thành phố lại được giao chỉ tiêu phải thu ngân sách 469,375 tỷ đồng, chiếm hơn 20% tổng thu ngân sách cả nước, tức khả năng góp phần ngân sách của Sài Gòn rất cao, nếu không nói là cao nhất trong cả nước…
Theo nghị quyết số 70/2022 của Quốc hội, sau khi đã nộp ngân sách cho trung ương thì Hà Nội được giữ lại 32%, Sài Gòn được giữ lại 21%.
Theo tỷ lệ này, trong năm 2023, Hà Nội có thể được giữ lại 62.637,898 tỷ đồng và Sài Gòn được giữ lại 51.156,798 tỷ đồng (khoảng hơn $2 tỷ) từ các khoản thu phân chia giữa ngân sách địa phương và ngân sách trung ương.
Metro Sài Gòn từng nằm trên đầu bảng ngôn từ tuyên truyền hàng đầu thời cựu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, được xem là một cuộc cách mạng giải phóng bộ mặt Sài Gòn lần hai, và được khoe khoang là sẽ xây dựng xong trong năm năm, biến Sài Gòn trở thành thành phố hiện đại kiểu mẫu trong thế kỷ 21.
Nay mọi thứ ách tắc, chỉ đơn giản từ một lý do là không vay được vốn, và Sài Gòn cũng không có quyền để có thể tự xuất vốn của mình làm ra để có thể tự phát triển. Việc hệ thống metro đầu tiên của Việt Nam chỉ có thể hoàn thành vào khoảng 20 hoặc 25 năm, hoặc lâu hơn nữa, là hiện thực thấy rõ.
Sài Gòn quả là lây lất đứng giữa ngã ba đường để tìm cách phát triển đúng tầm của mình. Mà đã 16 năm lây lất như vậy, giữa các dự án cao tốc, xe điện trên cao, tượng đài… đầy tốn kém vô lý, thất bại khắp cả nước, bị chỉ trích, chê cười. Metro Sài Gòn vẫn là nỗi đau nhức trong trí nhớ.
