Đêm trao giải Oscar lần thứ 94, một phim “im lặng” ít được nhắc đến trong mùa tranh giải lại trở thành phim gây tiếng vang lớn nhất. Đúng dịp kỷ niệm 50 năm ngày phim ca vũ nhạc kịch Cabaret đoạt bảy tượng vàng Oscar 1972 (gồm cả hạng mục phim xuất sắc nhất), nữ nghệ sĩ đa tài Lady Gaga đã trao một phong bì cho đàn chị tài danh Liza Minnelli 76 tuổi (Oscar 1972 Nữ diễn viên chính với Cabaret) ngồi trên xe lăn để bà mở ra và công bố tượng vàng giá trị thuộc về phim nào trong số 10 phim được đề cử Oscar 2022 Phim xuất sắc nhất. Đó là CODA, viết tắt của Child of Deaf Parents (Con cái của bố mẹ khiếm thính).
Trong khi phim The Power of the Dog dẫn đầu cuộc đua tranh giải Oscar 2022 với 12 đề cử thì CODA mới là phim về nhất. Trong khi The Power of the Dog chỉ mang tượng vàng đạo diễn xuất sắc nhất về cho Jane Campion thì CODA đoạt ba tượng vàng Oscar danh giá là Phim, Nam diễn viên vai phụ (cho tài tử khiếm thính Troy Kotsur) và Kịch bản chuyển thể (cho nữ đạo diễn Siân Héder).
“Cám ơn Viện Hàn lâm (Điện ảnh Mỹ) đã cho phép đưa CODA vào lịch sử”, nhà sản xuất người Pháp Philippe Rousselet đã phát biểu thật chính xác vì CODA chính là phim đầu tiên về người khiếm thính với sự diễn xuất của ba diễn viên khiếm thính và đoạt được giải cao quý nhất của nền công nghiệp điện ảnh Mỹ. Và nó cũng là phim đầu tiên mang vinh quang về cho một công cụ thưởng ngoạn phim ảnh kiểu mới, qua đó công nhận các hệ thống streaming không còn là “con hoang” của nghệ thuật và khoa học điện ảnh nữa. Phim CODA đã được Apple + mua ngay sau khi phim được hoan nghênh ở Liên hoan phim quốc tế Sundance hồi đầu năm 2021!
Nhưng để có được một CODA khiến các viện sĩ hàn lâm điện ảnh Mỹ mủi lòng và quyết định trao cho tượng vàng Oscar thì phải… vượt Đại Tây Dương trở qua nước Pháp thời điểm 2014. Năm ấy, phim La Famille Bélier (Gia đình Bélier) đã là một phim hiện tượng vì chỉ là phim tình cảm gia đình với nhiều màn ca hát nhảy múa nhưng thu hút được hơn bảy triệu người đếp rạp, xem xong nhiều người cười vui và cũng không ít người khóc thút thít. Đáng kể là phim này của đạo diễn Pháp Éric Lartigau trở thành cú hích mạnh khiến giới trẻ dưới 25 tuổi rủ nhau nghe lại nhạc của một nghệ sĩ từng là thần tượng của bố mẹ, cô chú của họ. Đó là nhạc sĩ Michel Sardou.
Chưa hết, phim còn là bệ phóng cho sự nghiệp của nữ diễn viên Louane Emera đạt đỉnh cao mới. Nội dung La Famille Bélier kể về cuộc sống thường nhật của một gia đình nông dân khiếm thính ở Mayenne bỗng chốc bị xáo trộn khi họ phát hiện thực tế rằng Paula Bélier, con gái cưng của họ – nhưng cũng cứng đầu, lì lợm – không chỉ là đứa con duy nhất có thể nghe và nói như người bình thường mà còn có tài ca hát thật tuyệt vời.
Để hoàn thiện vai Paula, nữ nghệ sĩ Louane đã phải đi học ngôn ngữ ký hiệu. Cô diễn xuất sắc đến mức được tưởng thưởng xứng đáng với giải César 2015 Nữ diễn viên nhiều triển vọng, góp phần thêm vào hào quang cho Louane khi cô từng sáng lên ở chương trình cuộc thi tiếng hát truyền hình The Voice. Với khuôn mặt hiền lành nhưng nhí nhảnh dễ thương (nhờ má lúm đồng tiền) theo kiểu cô đào Audrey Tautou đã đóng trong Amélie Poulain, thiếu nữ Paula Bélier lọt vào tầm ngắm của những nhà sản xuất ngoại quốc. Sau khi phim La Famille Bélier thành công vang dội, họ muốn cô tham gia các dự án phim làm lại đưa ra bởi các hãng nước ngoài ở Hollywood và cả ở Bollywood (Ấn Độ).
Đối với các nhà báo chuyên viết về nghệ thuật ở phía bên kia bờ Đại Tây Dương, La Famille Bélier là phim hay nhưng không “trung thực”, thiếu hẳn chất giá trị tiên quyết là “nói lên được sự thật”. Và sự thật ở đây là gì? Phim ca vũ nhạc về người khiếm thính nhưng hai vai quan trọng – bố và mẹ của Paula – lại được diễn bởi những diễn viên “không hề khiếm thính”. Thực tế họ là hai tên tuổi của màn ảnh Pháp hiện nay, Karin Viard và Francois Damiens. Dù nỗ lực đến mấy thì cách ra dấu của họ cũng cho thấy họ là người nghe được và nói được. Ngôn ngữ bằng dấu chỉ không phải là “tiếng mẹ đẻ” của họ, và theo một nhà báo nữ người Anh viết trên tờ The Guardian thì đó là “một sự sỉ nhục” gửi đến cộng đồng người khiếm thị!
SỬA MỚI VÀ CẬP NHẬT
Từ Pháp, phim mang tựa La Famille Bélier qua đến Mỹ lại có tựa khác là CODA. Gia đình Bélier không còn là nhà nông mà trở thành gia đình Rossi hành nghề đánh cá ở bờ biển bang Massachusetts. Cô gái nhí nhảnh Paula trở thành Ruby Rossi, diễn bởi Emilia Jones, một tài năng trẻ người Anh được chú ý đến sau phim Locke & Key. Và đáng hoan hô nhất là vai bố mẹ và anh của Ruby đều được diễn bởi những diễn viên khiếm thính từ khi mới lọt lòng. Gồm Marlee Matlin (từng đoạt Oscar 1987 với Child of a Lesser God và gần đây xuất hiện trong phim truyền hình Switched); Troy Kortsur (phim The Mandalorian) và Daniel Durant (phim You). Vai ông giáo dạy nhạc hay nhằn học sinh được diễn bởi Éric Elmosnino trong La Famille Bélier được thay với tài tử người Mexico Eugenio Derbez.
Tháng Một 2021, CODA được chọn ưu tiên giới thiệu tại LHP Quốc tế Sundance và không ngờ giành được giải lớn của Ban giám khảo lẫn giải chọn lựa của công chúng. Sau một cuộc tranh giành gay gắt, cuối cùng Apple + đã chi ra $25 triệu mua phim để streaming trên hệ thống của họ. Màn ảnh Pháp lại có quyền được hãnh diện với công thức sản xuất phim hài nhẹ nhàng về đề tài gia đình, bạn hữu vui vẻ, dễ sống mà rất ăn khách. Trước La Famille Bélier đã có Diner de cons; Les Intouchables; Les Visiteurs; Les Chorystes…
Điểm son của CODA là lấy bối cảnh xã hội nông thôn Pháp chuyển nội dung và bối cảnh xã hội vùng quê duyên hải Mỹ. Gia đình Rossi khó khăn về tài chánh, nếu Ruby, người giúp họ giao tiếp với thế giới bên ngoài cũng bỏ nhà ra đi – dù là đi học hát ở Đại học danh tiếng Berkeley – thì cuộc sống của họ sẽ ra sao? Nữ đạo diễn Siân Héder (từng được biết đến với phim truyện đầu tay Tallulah cũng tại LHP Quốc tế Sundance 2016) đã xây dựng một bối cảnh thuần Mỹ hơn và gần với thực tế xã hội nước Mỹ hơn, khiến người xem nhớ lại phim Manchester by the Sea nhưng không sa vào màu sắc quá bi đát (phim này từng đoạt Oscar 2017 Nam diễn viên cho Casey Affleck và Kịch bản nguyên thủy).
Nếu như khán giả sử dụng tiếng Pháp khi xem La Famille Bélier thích nghe lại các bài ca của Michel Sardou, chẳng hạn như Je Vole (Con bay đây bố mẹ ơi) thì khán giả thế hệ trưởng thành những năm 60-70 khi xem CODA cũng thích Both Sides Now của Joni Mitchell và nhạc của nghệ sĩ soul quá cố Marvin Gaye!
_________________
MỜI ĐỌC LẠI
Chiến thắng của những người khiếm thính
Will Smith chạm rất gần đến tượng vàng Oscar
Jessica Chastain từng bước lên đài danh vọng
___________
OSCAR 2022
BEST PICTURE
Belfast
WINNER: CODA
Don’t Look Up
Drive My Car
Dune
King Richard
Licorice Pizza
Nightmare Alley
The Power of the Dog
West Side Story
BEST ACTRESS
WINNER: Jessica Chastain, The Eyes of Tammy Faye
Olivia Colman, The Lost Daughter
Penélope Cruz, Parallel Mothers
Nicole Kidman, Being the Ricardos
Kristen Stewart, Spencer
BEST MAKEUP AND HAIRSTYLING
WINNER: The Eyes of Tammy Faye
Coming 2 America
Cruella
Dune
House of Gucci
BEST ACTOR
WINNER: Will Smith, King Richard
Javier Bardem, Being the Ricardos
Benedict Cumberbatch, The Power of the Dog
Andrew Garfield, Tick, Tick…Boom!
Denzel Washington, The Tragedy of Macbeth
BEST DIRECTOR
WINNER: Jane Campion, The Power of the Dog
Paul Thomas Anderson, Licorice Pizza
Kenneth Branagh, Belfast
Ryûsuke Hamaguchi, Drive My Car
Steven Spielberg, West Side Story
BEST ORIGINAL SONG
WINNER: “No Time to Die,” No Time to Die
“Be Alive,” King Richard
“Dos Oruguitas,” Encanto
“Down to Joy,” Belfast
“Somehow You Do,” Four Good Days
BEST PRODUCTION DESIGN
WINNER: Zsuzsanna Sipos and Patrice Vermette, Dune
Tamara Deverell and Shane Vieau, Nightmare Alley
Grant Major and Amber Richards, The Power of the Dog
Stefan Dechant and Nancy Haigh, The Tragedy of Macbeth
Adam Stockhausen and Rena DeAngelo, West Side Story
BEST DOCUMENTARY FEATURE
WINNER: Summer of Soul
Ascension
Attica
Flee
Writing With Fire
BEST EDITING
WINNER: Dune
Don’t Look Up
King Richard
The Power of the Dog
Tick, Tick…Boom!
BEST SCORE
WINNER: Hans Zimmer, Dune
Nicholas Britell, Don’t Look Up
Germaine Franco, Encanto
Alberto Iglesias, Parallel Mothers
Jonny Greenwood, The Power of the Dog
BEST ADAPTED SCREENPLAY
WINNER: Sian Heder, CODA
Ryûsuke Hamaguchi and Takamasa Oe, Drive My Car
Jon Spaihts, Denis Villeneuve, and Eric Roth, Dune
Maggie Gyllenhaal, The Lost Daughter
Jane Campion, The Power of the Dog
BEST ORIGINAL SCREENPLAY
WINNER: Kenneth Branagh, Belfast
Paul Thomas Anderson, Licorice Pizza
Adam McKay and David Sirota, Don’t Look Up
Zach Baylin, King Richard
Eskil Vogt and Joachim Trier, The Worst Person in the World
BEST COSTUME DESIGN
WINNER: Jenny Beavan, Cruella
Massimo Cantini Parrini and Jacqueline Durran, Cyrano
Jacqueline West and Robert Morgan, Dune
Luis Sequeira, Nightmare Alley
Paul Tazewell, West Side Story
BEST LIVE-ACTION SHORT
WINNER: The Long Goodbye
Ala Kachuu
The Dress
On My Mind
Please Hold
BEST INTERNATIONAL FEATURE
WINNER: Drive My Car (Japan)
Flee (Denmark)
The Hand of God (Italy)
Lunana: A Yak in the Classroom (Bhutan)
The Worst Person in the World (Norway)
BEST SUPPORTING ACTOR
WINNER: Troy Kotsur, CODA
Ciarán Hinds, Belfast
Jesse Plemons, The Power of the Dog
J.K. Simmons, Being the Ricardos
Kodi Smit-McPhee, The Power of the Dog
BEST ANIMATED SHORT
WINNER: The Windshield Wiper
Affairs of the Art
Bestia
Boxballet
Robin Robin
BEST ANIMATED FEATURE
WINNER: Encanto
Flee
Luca
The Mitchells vs. the Machines
Raya and the Last Dragon
BEST VISUAL EFFECTS
WINNER: Dune
Free Guy
No Time to Die
Shang-Chi and the Legend of the Ten Rings
Spider-Man: No Way Home
BEST DOCUMENTARY SHORT
WINNER: The Queen of Basketball
Audible
Lead Me Home
Three Songs for Benazir
When We Were Bullies
BEST CINEMATOGRAPHY
WINNER: Greig Fraser, Dune
Dan Laustsen, Nightmare Alley
Ari Wegner, The Power of the Dog
Bruno Delbonnel, The Tragedy of Macbeth
Janusz Kaminski, West Side Story
BEST SOUND
WINNER: Dune
Belfast
No Time to Die
The Power of the Dog
West Side Story
BEST SUPPORTING ACTRESS
WINNER: Ariana DeBose, West Side Story
Jessie Buckley, The Lost Daughter
Judi Dench, Belfast
Kirsten Dunst, The Power of the Dog
Aunjanue Ellis, King Richard
