Khán giả yêu thích điện ảnh ở Sài Gòn trước 1975 không thể quên ông – William Friedkin – một nhà làm phim trên cả mức tuyệt vời với phim hình sự “The French Connection” và phim kinh dị “The Exorcist”. Đạo diễn William Friedkin đã qua đời ngày 7 Tháng Tám 2023, thọ 87 tuổi.
Thời xa xưa ấy, chẳng hề có chuyện phim hay khởi chiếu bên Mỹ, Pháp thì cũng khởi chiếu tại Sài Gòn cho nên dân ghiền cinema cứ phải ngóng chờ vài ba tháng mới được thỏa mãn. Năm 1971 cũng vậy, đọc báo thì háo hức được xem “The French Connection”, một tác phẩm đã làm thay đổi hẳn loại hình phim hình sự truyền thống, thực hiện bởi William Friedkin.
Được quay tại New York với chi phí chưa đến $2 triệu, tương đương $15 triệu theo thời giá ngày nay (trung bình một bộ phim Hollywood có giá $3 triệu vào thời điểm đó), “The French Connection” trở thành một trong những tác phẩm điện ảnh kinh điển của lịch sử Hollywood. Và ông đã được phần thưởng thật giá trị là tượng vàng Oscar Đạo diễn xuất sắc nhất, trong khi “The French Connection” giành được Oscar Phim xuất sắc nhất; kịch bản xuất sắc nhất; và nam tài tử đóng chính Gene Hackman được trao Oscar Nam diễn viên xuất sắc nhất.
Sau một khởi đầu sáng chói như thế, William Friedkin tiếp tục tung ra thêm nhiều tác phẩm trứ danh những năm 1970 và 1980. Đáng kể nhất là phim kinh dị “The Exorcist” hồi cuối năm 1973. Dựa vào cuốn tiểu thuyết cùng tên của William Peter Blatty phát hành năm 1971 (cũng là kịch tác gia của phim), Quỷ ám-“The Exorcist” khiến khán giả ớn lạnh nổi da gà (có người xỉu, người nôn mửa) khi xem câu chuyện thiếu nữ 12 tuổi Regan (diễn bởi Linda Blair) nổi điên khùng khi thân xác trở thành ác quỷ lộng hành và mẹ của cô bé, nữ diễn viên Chris MacNeil (thể hiện bởi Ellen Burstyn) đã cầu cứu hai cha đạo Công giáo (Max von Sydow và Jason Miller) tiến hành nghi thức trục xuất quỷ.
Thời ấy, đây là phim thật sự “kinh khủng”, gọi theo ngôn ngữ bây giờ là phim “bom tấn” (blockbuster). Khán giả bên Mỹ xếp hàng dài trong mưa tuyết để mua vé vào rạp xem. Họ bủn rủn vì lạnh và co rúm sợ hãi trong nền nhạc “Tubular Bells” của nhạc sĩ rock người Anh Mike Oldfied. “The Exorcist” trở thành phim kinh dị đầu tiên trong lịch sử điện ảnh được đề cử Oscar phim xuất sắc nhất (cùng chín đề cử khác), với chiến thắng thuộc về tác giả kịch bản chuyển thể và âm thanh.
“The Exorcist” trở thành phim kinh dị bị kiểm duyệt giới hạn người xem nhưng có doanh thu cao nhất cho đến khi xuất hiện phim “It” (năm 2017, chuyển thể từ tiểu thuyết của vua truyện kinh dị Stephen King). Nó tiên phong mở ra cách làm phim kinh dị kiểu mới và sản sinh ra nhiều phim tiếp theo. Đến nay, nhiều tạp chí điện ảnh vẫn đánh giá rằng “The Exorcist” là phim kinh dị hay nhất mọi thời.
Đạo diễn Friedkin không được giải Oscar đạo diễn lần thứ hai với Quỷ ám nhưng không vì thế mà ông buồn chán. Ngược lại, ông tiếp tục gây ngạc nhiên với phim hình sự “Sorcerer” vào năm 1977 (làm lại từ phim Pháp “Salaire de la Peur” của đạo diễn Henri-Georges Clouzot); phim hài cướp nhà băng “The Brink’s Job” (Peter Allen, năm 1978); phim hình sự “Cruising” về tên sát nhân hàng loạt chuyên ám hại những người nam đồng tính luyến ái (Al Pacino đóng chính, năm 1980) và phim hình sự chống bọn làm bạc giả “To Live and Die in L.A” (Williem Petersen và Willem Dafoe, năm 1985). Trên nền nhạc rất cuốn hút,
“To Live and Die in L.A” là phim hình sự hay nhất những năm 1980.
Với chừng ấy tác phẩm cuốn hút, William Friedkin được xem là một trong những đạo diễn lỗi lạc và là một trụ cột vững vàng của làn sóng nổi lên những năm 1970 và 1980 mà sau này được gán cho danh thơm là “New Hollywood”. Cùng câu lạc bộ này với ông là những Francis Ford Coppola, Steven Spielberg, Brian de Palma, George Lucas, Hal Ashby. Giới làm phim ở cả hai bờ Đại Tây Dương yêu thích và nể trọng ông đạo diễn Mỹ có tài dàn dựng và không ngại khó, không chịu nhượng bộ yêu cầu của các giám đốc hãng phim.
Sinh ngày 29 Tháng Tám 1935 tại Chicago, William Friedkin là con trai độc nhất của gia đình người Ukraine gốc Do Thái. Khi còn trẻ, William Friedkin bị mê hoặc bởi tác phẩm “Citizen Kane” của Orson Welles và quyết tâm theo nghề làm phim. Để trở thành một đạo diễn kỳ tài, ông đã học hỏi từ các đạo diễn Pháp như Jean Renoir, Henri-Georges Clouzot, Costa-Gavras, Claude Lelouch và dĩ nhiên không thể không kể Jean-Luc Godard.
Năm 1995, ông thực hiện phim hình sự rất lạ “Jade” (với diễn viên David Caruso, Linda Fiorentino); năm 2000 ông trổ tài ở thể loại hình sự căng thẳng với “Rules of Engagement” (với Tommy Lee Jones, Samuel L. Jackson, Guy Pearce, Ben Kingsley); và năm 2003 thì có “The Hunted” với cuộc so tài đấu trí lẫn cơ bắp của Tommy Lee Jones và Benicio del Toro. Năm 2011, ông cho tài tử Matthew McConaughey vào phim hình sự bi hài “Killer Joe”.
Ngày 7 Tháng Tám 2023, tác giả “The French Connection” và “The Exorcist” qua đời, tại nhà riêng ở Bel-Air, Los Angeles. Theo thông báo chính thức từ người vợ Sherry Lansing (hiện là một tên tuổi có thế lực lớn ở Hollywood; từng ngồi ghế giám đốc điều hành Paramount Pictures từ 1992 đến 2005), chồng bà đã suy yếu sau lần bị sưng phổi. Ông đã không kịp dự buổi ra mắt tác phẩm mới nhất của mình, “The Caine Mutiny Court-Martial” tại Liên hoan phim quốc tế Venice khai mạc vào ngày 30 Tháng Tám tới đây. Vai chính trong phim này là tài tử đắt giá Kiefer Sutherland.
