Nhắc nhạc sĩ Hoàng Quý, dường như người ta chỉ nhắc độc nhất tác phẩm Cô Láng Giềng, được viết cho mối tình thực sự của ông, mà quên đi những đóng góp lớn lao khác của ông cho nền tân nhạc Việt Nam vào thuở bình minh, 1930 – 1940.
Tiền chiến, cùng Đặng Thế Phong, Hoàng Quý rất tài hoa, có tài năng thiên phú nhưng yểu mệnh và qua đời rất sớm khi tuổi mới ngoài đôi mươi, để lại nhiều thương tiếc. Nếu cuộc đời ông kéo dài thêm được vài năm, chúng ta sẽ được thưởng thức thêm nhiều ca khúc bất tử nữa, chứ không chỉ vỏn vẹn Cô Láng Giềng. Nhạc sĩ Phạm Duy viết trong hồi ký: “Đánh giá Hoàng Quý không nên chỉ thu hẹp vào những sáng tác của ông, bởi vì hoạt động cho nền nhạc hùng còn là một điều khiến chúng ta phải ghi nhớ và ghi ơn. Ông là linh hồn của nhiều nhạc sĩ trẻ Hải Phòng, thúc đẩy mọi người sáng tác và làm cho những sáng tác đó có một đời sống hẳn hoi, nghĩa là in ra, hát lên trong những sinh hoạt hướng đạo hay học sinh”.
Nhạc sĩ Hoàng Quý sinh năm 1920 tại Hải Phòng. Ông từng theo học nhạc sĩ Lê Thương tại trường trung học Lê Lợi, sau đó theo nữ giáo sư Âm nhạc Lepérète dạy nhạc ở các trường trung học khác. Nhờ có năng khiếu và ham học, ông tiếp thu âm nhạc tốt, chỉ một thời gian đã trở thành giáo viên dạy nhạc chính thức của trường Bonnal. Sau này, chính nhạc sĩ Văn Cao đã nói, 2 nhạc sĩ Lê Thương và Hoàng Quý có ảnh hưởng rất lớn đến sự nghiệp của ông. Hoàng Quý cũng là anh trai của nhạc sĩ Hoàng Phú, tức Tô Vũ – tác giả của Tạ Từ, Em Đến Thăm Anh Một Chiều Mưa, Tiếng Chuông Chiều Thu.
Trước 1945, Hoàng Quý đã quy tụ được những tên tuổi lớn của nền Tân nhạc bấy giờ là Đỗ Nhuận, Văn Cao, Lưu Hữu Phước và cả em trai Hoàng Phú để thành lập nhóm nhạc sĩ Đồng Vọng rồi cùng nhau sáng tác. Đây là nhóm nhạc sĩ đầu tiên sáng tác những bài hùng ca, như Bên Sông Bạch Đằng, Nước Non Lam Sơn, Tiếng Chim Gọi Đàn, Bóng Cờ Lau (1), Nắng Tươi, Chiều Quê (2, Của Hoàng Quý), Về Đồng Quê (Của Văn Cao), Ngày Xưa (Của Hoàng Phú). Đồng Vọng đã sáng tác và ấn hành khoảng trên 60 ca khúc, chủ yếu theo xu hướng nhạc hùng có nội dung ca ngợi đất nước, ca ngợi truyền thống anh hùng của dân tộc. Song song với sáng tác Hùng ca, thời kỳ này Hoàng Quý còn viết ca khúc nổi tiếng nhất sự nghiệp của mình: Cô Láng Giềng. “Cô láng giềng” trong bài hát này sau đó cũng là người vợ yêu dấu của ông, tên Hoàng Oanh, một hoa khôi nức tiếng ở Hải Phòng (3) vốn nổi danh có nhiều người đẹp khắp cả nước.
Không chỉ Hoàng Quý si mê Hoàng Oanh, mà hầu hết các chàng trai tuổi đôi mươi ở đất cảng năm đó đều thầm thương trộm nhớ nàng, trong đó có chính Văn Cao. Năm 1995, khi nhắc về hoàn cảnh sáng tác ca khúc bất hủ Bến Xuân, ông kể lại: “Ngày xưa tôi có thầm yêu một người con gái mà không dám nói ra. Nhưng người ấy hiểu lòng tôi và đến với tôi. Vì thế nên mới có câu hát Em đến tôi một lần”. Người con gái ấy chính là Hoàng Oanh, tuy nhiên nàng chỉ đến thăm Văn Cao có một lần duy nhất mà thôi, có lẽ vì trái tim nàng đã chọn trao cho Hoàng Quý.
Nhạc sĩ Hoàng Phú (Tô Vũ) lúc sinh thời từng kể lại: Vào khoảng năm 1942 – 1943, Hoàng Quý phải rời Hải Phòng, xa người yêu để lên Sơn Tây làm thư ký cho một trang trại nuôi bò của một người họ hàng. Ông vóc người dong dỏng cao và điển trai, xung quanh luôn có nhiều bóng hồng, nhưng ông chỉ say mê Hoàng Oanh. Khoảng 6 tháng ở Sơn Tây, có lẽ không chịu nổi những nhớ nhung ngăn cách nên ông bỏ về Hải Phòng.
Trên đường về, ông ghé thăm Hoàng Phú đang ở tại Hà Nội và cho em trai xem qua bài Cô Láng Giềng vừa mới sáng tác ở Sơn Tây. Vì xa cách lâu ngày, người nhạc sĩ luôn mơ về một ngày được dừng gót để trở về thăm người yêu:
Hôm nay trời Xuân bao tươi thắm
Dừng gót phiêu linh về thăm nhà
Chân bước trên đường đầy hoa Đào rơi
Tôi đã hình dung nét ai đang cười.
Tôi mơ trời Xuân bao tươi thắm
Đôi mắt trong đen mầu hạt huyền
Làn tóc mây chiều cùng gió ngàn dâng sóng
Xao xuyến nỗi niềm yêu…
Ca khúc Cô Láng Giềng sau đó cũng là món quà cưới đầy ý nghĩa, vì ngay sau khi trở về Hải Phòng, Hoàng Quý đã làm đám cưới với Hoàng Oanh. Đáng tiếc thay, hạnh phúc của chính ông và Hoàng Oanh quá ngắn ngủi vì chỉ đến năm 1946, ông đã qua đời vì bạo bệnh.
Một điều xin nhắc thêm, bài Cô Láng Giềng nguyên tác có kết thúc rất đẹp, khi người lữ khách chân bước rộn vui trên đường về để gặp lại người yêu, khi “bóng hoa bên thềm đã thắm rồi”, nghĩa là tình kia cũng đã đến hồi đơm hoa kết quả:
Cô láng giềng ơi
Nay bóng hoa bên thềm đã thắm rồi.
Chân bước vui bên bờ đường quê.
Em có hay chăng giờ tôi về…
Tuy nhiên khi Hoàng Quý đưa cho Hoàng Phú xem ca khúc này ở Hà Nội trên đường về Hải Phòng, vì quá thích giai điệu bài hát, Hoàng Phú đã đề nghị anh mình cho viết thêm lời 2 và chính phần lời 2 này trở thành điều tai hại, vì nó đã làm cho nhiều thế hệ khán giả suốt 80 năm qua luôn trách nhầm “cô láng giềng”.
Phần lời 2 do Hoàng Phú thêm vào là câu chuyện tình dang dở rất buồn, khi cô láng giềng đã bỏ rơi chàng trai để lên xe hoa cùng người khác:
Trước ngõ vào thôn vang tiếng pháo
Chân bước phân vân lòng ngập ngừng
Tai lắng nghe tiếng người nói cười xôn xao
Tôi biết người ta đón em tưng bừng.
Hoàng Phú luyến tiếc: “Thật ra, lời 2 này không phải là tâm tư của anh Hoàng Quý mà do tôi hư cấu và anh ấy đã đồng ý. Xem như là một tác phẩm nghệ thuật chứ không phải là sự miêu tả một mối tình có thật, vì thực tế Hoàng Quý không gặp một bi kịch về tình yêu như nội dung của lời 2!”.
Nay thì tất cả những người xưa ấy đã cùng không còn nữa. Chỉ biết viết lại đây để “minh oan” cho chính Cô Láng Giềng một thời!
——-
(1) Ta cùng nhau đi, thăm nơi Hùng xưa, oai linh đứng muôn đời giữa nơi sông cùng núi, và sân đá tường rêu dãi gan sương cùng mưa…
(2) Quê nhà tôi chiều khi nắng êm đềm, chạy dài trên khóm cây, đàn chim ríu rít ca. Bao người ra ngồi hay đứng bên thềm, đợi chồng đôi mắt trông về phía Trời xa…
(3) Nhà tôi bên chiếc cầu soi nước, em đến tôi một lần, bao lũ chim rừng họp đàn trên khắp bến Xuân. Đây là Hoàng Oanh của Văn Cao, của Kim Tiêu và cuối cùng, nàng đã chọn Hoàng Quý. Không phải Hoàng Oanh của trường Gia Long, về sau thường song ca với Trung Chỉnh…
