Người dân mỗi nước có cách riêng khi hưởng nhàn lúc chiều tà sau một ngày làm việc. Những lần chu du nơi này chốn nọ và qua sách báo, phim ảnh, tôi nhận thấy người Ý thích tụ họp quanh những “piazzas” (quảng trường, có thể lớn hoặc nhỏ); người Pháp rất hay cà phê cà pháo tán gẫu ở các quán ven đường; còn ở nhiều nước vùng Địa Trung Hải có nhiều ngôi nhà bao quanh những sân vườn (cũng lớn nhỏ tùy khu phố), nơi các gia đình ngồi tán gẫu lúc hoàng hôn những buổi thời tiết dễ chịu.
Và lần này trở lại Maryland, bờ Đông Hoa Kỳ, không ở trong thành phố chính, không ở căn hộ cao tầng mà ra ngoại ô rộng thoáng, tôi không thể không chú ý đến những căn nhà xinh xinh, hoàn toàn độc lập được bao quanh bởi khoảng không gian khiêm tốn nhưng luôn có đủ cây cao, luống hoa và thảm cỏ – nhưng không hề có hàng rào ngăn cách – với một đặc điểm chung rất rõ nét. Đó là nhà nào cũng có cái hàng hiên mặt tiền (front porch) sáng đẹp nhưng không có ai ngồi ngắm cảnh, đợi chồng, đợi vợ, đợi con hoặc các bà hàng xóm tám chuyện với nhau.
Những hình ảnh front porch – nơi nghỉ ngơi lúc hoàng hôn, trước bữa tối, là không gian “tương tác” của từng không gian riêng với không gian chung của một xã hội thu nhỏ trong khu phố – có thể được xem là phần “show-off” sự thành đạt của từng chủ nhân mà chúng ta đã không ít lần xem trong các phim thời xưa, giờ đã hoàn toàn thuộc về quá khứ.
Cái không gian nho nhỏ ấy từng có vị trí lớn trong các tác phẩm văn học Mỹ (và rồi được chuyển thành phim màn ảnh lớn, màn ảnh nhỏ). Nó là một hình ảnh biểu trưng, một không gian chuyển tiếp giữa mái ấm gia đình yên ắng và bình an (home sweet home) với sự ồn ào, náo nhiệt của thế giới bên ngoài.
Nó đã được lên màn ảnh từ sau khi có các cuốn sách thật hay mô tả nạn kỳ thị màu da ở các bang miền Nam mà đến nay vẫn còn được nhiều người tìm đọc, từ Gone with The Wind của bà Margaret Mitchell qua To Kill a Mockingbird của Harper Lee. Ai đã ghiền các phim của Clint Eastwood không thể quên rằng hàng hiên trước nhà là “bục” quan sát của ông già cựu binh chiến trường Triều Tiên trong phim Gran Torino hồi năm 2008. Ông già đã giận dữ chừng nào khi sân vườn nhà mình bị xâm phạm…
Chính thời tiết mùa hè ẩm ướt và nóng bức tại miền Nam đã là một trong những nguyên nhân khiến nhà nào ở các bang này đều có hàng hiên, nơi tụ tập các thành viên trong gia đình và bạn bè hàng xóm. Nghe đâu là có từ thời lập quốc xa xưa. Tra cứu các trang tài liệu về lịch sử và địa lý Mỹ quốc thì biết thời huy hoàng của front porch kéo dài từ đầu những năm 1880 cho đến những năm giữa thập niên 1920, và đến những năm 1950 thì dần tuyệt tích. Đó là thời mà mặt tiền ngôi nhà nào cũng có hai ghế gỗ xập xình cho ông chủ và bà chủ, cái xích đu cho lũ nhóc.
Nhưng như mọi sự trên đời này đều tiến hóa, thay đổi, nó còn đó nhưng vắng bóng người. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi nếp sống này. Máy điều hòa không khí, tivi rồi internet, Facebook, Twitter… đều là những “thủ phạm”. Còn cần chi ra hàng hiên hóng mát chiều nắng nóng khi trong nhà đã sẵn có máy lạnh. Ra ngoài trò chuyện với anh hàng xóm làm gì khi đã có các công cụ liên lạc với người thân quen ở thật xa. Trong kia, Netflix, Apple+… có dư thừa những hình ảnh linh động và cám dỗ. Cái front porch biến mất là thế.
Nó nhường ngai vàng cho phần sân sau (backyard). Hầu như 10 nhà thì hết chín nhà có khoảng không gian này và trung tâm điểm của nơi đây là “the deck”, một cái bục bằng gỗ, cất dựng cao nhô hẳn lên khỏi mặt đất. Đây là nơi các thành viên trong gia đình ngồi lại vào chiều cuối tuần đẹp trời, làm BBQ (barbecue) với thịt bò, tôm, cua, bắp, khoai, xà lách. Thỉnh thoảng cũng tụ tập bạn bè làm chai vang trắng Chardonnay hoặc chai vang đỏ Merlot, vài lon Bud…
Cái backyard còn là nơi chủ nhà trồng vài loại cây trái, rau thơm, bụi hoa hồng. Nó kiêm luôn vai trò bãi chứa những vật dụng không còn cần thiết, đã hư hỏng, chờ ngày giờ tống lên xe hốt rác. Hồi những năm đầu thế kỷ 20, trong sân sau của từng ngôi nhà còn có cái “outhouse”, một nhà gỗ nho nhỏ để chủ nhà vào trong trút bầu tâm sự! Thời hiện đại, hệ thống ống cống thoát nước và hệ thống vệ sinh được sắp đặt lại, outhouse cũng biến mất, vài cái tồn tại thì trở thành nhà kho chứa dụng cụ làm vườn…
Nghe nói gần đây lại rộ lên xu thế xây nhà mới phải có front porch! Có thể vài ba năm tới, khi trở lại Maryland, tôi sẽ chứng kiến cuộc sống của các gia đình Mỹ ở phần hàng hiên mặt tiền vào buổi chiều nắng ấm, và cắm cao ở cái cột chống đỡ mái hàng hiên là lá cờ Mỹ…
