Kháng thể đơn dòng (monoclonal antibodies) là kháng thể được tạo ra trong phòng thí nghiệm, bắt chước những gì kháng thể con người làm: Ngăn không cho coronavirus bám vào tế bào, khiến nó khó sinh sản và ít gây hại hơn. Kháng thể đơn dòng đã cứu được nhiều bệnh nhân Covid-19 sơ phát đủ điều kiện điều trị và là cách điều trị duy nhất cho họ. Tuy nhiên, nhiều bác sĩ không biết về nó và nhiều bệnh viện không ưu tiên nhân sự và không gian cho điều trị kháng thể đơn dòng.
Từ trường hợp Mayra Arana và Starr Kidda
Ngày 17 Tháng Chín, bà Mayra Arana có cuộc điện thoại mà theo bà đã cứu mạng mình. Dù đã được chủng ngừa Covid-19, nhưng bà vẫn bị nhiễm nặng và virus có thể giết chết mình, vì hệ thống miễn dịch suy yếu sau nhiều năm điều trị bệnh bạch cầu. Bác sĩ của gia đình ở bang California nói với bà là họ không thể làm gì hơn ngoài việc khuyên bà ở nhà và nghỉ ngơi.
Nghe theo lời khuyên của bác sĩ, nhưng Arana cảm thấy ốm hơn từng ngày. Khi chồng bà gắn máy đo lượng oxy vào đầu ngón tay vợ, nó cho thấy nồng độ oxy trong máu đang xuống thấp một cách nguy hiểm. “Tôi là người Công giáo, vì vậy tôi chỉ biết tiếp tục cầu nguyện” – Arana nói. Mối lo lắng không dừng, bà gọi điện cho bác sĩ chuyên khoa ung thư điều trị cho mình tại Đại học California San Francisco (UCSF). Hóa ra bác sĩ gia đình của bà đã sai! Vẫn có một phương pháp điều trị cho các bệnh nhân Covid-19 ở giai đoạn đầu.
Lúc này, Arana yếu đến mức không thể tự đi lại. Chồng bà, một tài xế xe buýt và bảo vệ trường học, dìu bà ra khỏi giường và chở đến UCSF ở Fresno. Tại đây, bà được tiêm bốn mũi kháng thể đơn dòng, một may mắn vào thời điểm đó. “Ngay hôm sau tôi đã cảm nhận được sự khác biệt. Hai ngày nữa đã có thể ra khỏi giường để dọn dẹp nhà cửa và cho các con ăn – Arana nói – Tôi thực sự tin rằng chính kháng thể đơn dòng đã cứu mạng tôi!”.
Starr Kidda cũng thuộc số người đã làm mọi cách để có được kháng thể đơn dòng nhưng thất bại. Tháng Chín, người cha 68 tuổi John Daniell của chị sống bên ngoài thành phố Atlanta, tiểu bang Georgia được xét nghiệm dương tính với Covid-19. Ông bị sốt nhiều ngày và không thể ra khỏi giường dù đã được tiêm chủng đầy đủ. Năm ngày sau khi sốt, ông Daniell đã gọi video cho trợ lý bác sĩ tại phòng khám bác sĩ gia đình của ông. “Nhưng bà ta không hề nhắc đến kháng thể đơn dòng, dù tôi đã hơn 65 tuổi” – ông kể lại.
Kidda, chuyên viên tâm lý học của Bộ Giao thông Vận tải Mỹ xin nói chuyện với bác sĩ, và bà ta cũng không đề cập đến kháng thể đơn dòng! Khi một người chị họ của Kidda hành nghề y tá, nhắc đến cách điều trị này, lập tức chị gọi đến đường dây nóng của chính phủ về loại thuốc này và được cung cấp tên và số điện thoại 10 địa điểm điều trị gần nhà. Tám địa chỉ hỏi lại: “Tại sao bạn lại gọi cho chúng tôi?”, và đều không quan tâm. Địa chỉ thứ chín đòi cha chị phải có giấy giới thiệu của bác sĩ.
Kidda gọi điện cho bác sĩ nhưng bà ta từ chối giới thiệu mà không giải thích lý do tại sao. Chỉ khi gọi điện cho địa chỉ thứ mười họ mới nói là sẽ nhận 50 bệnh nhân đầu tiên vào buổi sáng. Daniell đến 15 phút sau khi trung tâm mở cửa nhưng đã có hơn 50 người xếp hàng chờ! “Tôi không hiểu tại sao lại xảy ra sự thật khủng khiếp như thế này khi chúng tôi với tư cách là người đóng thuế và đủ điều kiện nhận kháng thể đơn dòng lại bị bỏ rơi chỉ vì sự thiếu hiểu biết về tác dụng của thuốc!”. Vào tuần thứ ba của Tháng Chín, khi Daniell sắp khỏi bệnh, chủng Delta đã hoành hành khắp tiểu bang Georgia, với hơn 4,000 ca mắc mới mỗi ngày (theo CDC).
Khuyến cáo rơi vào những lỗ tai điếc!
Một cuộc điều tra của CNN cho thấy Arana và ông Daniell không phải là người duy nhất được kháng thể đơn dòng cứu sống. Nhưng nhiều bệnh nhân đủ điều kiện sử dụng thuốc này cho biết bác sĩ của họ không bao giờ đề cập đến chúng, dù Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cho phép sử dụng đã hơn một năm và được xem là “phương pháp điều trị duy nhất cho bệnh nhân Covid giai đoạn đầu” khi các nghiên cứu nêu rõ “Kháng thể đơn dòng có thể giảm đáng kể nguy cơ nhập viện và tử vong”.
Chính phủ liên bang Mỹ đã có nhiều biện pháp để khuyến cáo các bác sĩ về tác dụng cứu mạng sống của kháng thể đơn dòng, kể cả Tiến sĩ Anthony Fauci, Cố vấn y tế Toà Bạch Ốc, nhưng vẫn có nhiều người không quan tâm. “Thật vô tâm – Tiến sĩ Peter Chin-Hong, chuyên gia về bệnh nhiễm hiện giảng dạy tại Trường Y khoa UCSF nói – Chúng ta có một loại thuốc đáng tin cậy với hiệu quả thuyết phục và được cung cấp miễn phí bởi chính phủ, nhưng những rào cản cố hữu trong hệ thống y tế đã ngăn cản nó đến tay người bệnh!”.
Nếu bệnh nhân cố gắng tìm hiểu về kháng thể đơn dòng, họ có thể phải đối mặt với một thách thức khác, thiếu nhân sự và khả năng tiếp nhận bệnh của bệnh viện. Khi số ca Covid-19 tăng nhanh vào mùa Hè và đầu mùa Thu 2021, một số bệnh viện và nhóm cộng đồng bắt đầu giúp một lượng lớn bệnh nhân tiếp cận với thuốc. Nhưng một số trung tâm y tế lớn, có nguồn lực tốt cho biết tình trạng thiếu nhân sự và phòng bệnh khiến họ không thể theo chân.
Akin Demehin, Giám đốc chính sách của Hiệp hội Bệnh viện Hoa Kỳ (American Hospital Association-AHA) nhận định: “Đơn giản là một số bệnh viện không thể chia sẻ nguồn lực sẵn có cho điều trị kháng thể đơn dòng”.
Kết quả là nhiều bệnh nhân Covid-19 sơ phát phải tự tìm kiếm loại thuốc duy nhất có thể cứu sống họ. Tiến sĩ Lindsey Baden, chuyên gia bệnh truyền nhiễm và phó giáo sư tại Trường Y Harvard nói: “Điều này đã bộc lộ những thiếu sót cần khắc phục sớm trong hệ thống chăm sóc sức khỏe của chúng ta khi chúng ta có thể làm tốt hơn và nên làm tốt hơn”.
Tại cuộc họp thường kỳ của Tòa Bạch Ốc vào cuối Tháng Tám, ông Fauci, đã kêu gọi các bác sĩ “Hãy sử dụng kháng thể đơn dòng thường xuyên hơn” và lưu ý rằng “Thuốc có thể giảm 70 đến 85% nguy cơ nhập viện hoặc tử vong do Covid-19”. Ông nhấn mạnh: “Đây là một phương pháp can thiệp rất hiệu quả cho giai đoạn đầu nhiễm bệnh. Chúng tôi muốn mọi người, kể cả bác sĩ và bệnh nhân, nhận ra ưu thế của cách điều trị này”.
Ông tự hỏi: “Không thể giải thích được tại sao nhiều bác sĩ và trung tâm y tế không truyền được kháng thể cho bệnh nhân Covid-19 của họ? Có lẽ họ chưa ý thức được vấn đề”. FDA đã cấp phép sử dụng khẩn cấp các loại thuốc kháng thể đơn dòng do ba công ty dược – Regeneron, Eli Lilly và GSK sản xuất. Chính phủ Mỹ cũng mua thuốc miễn phí cho bệnh nhân. Thuốc có thể truyền qua đường tĩnh mạch hoặc tiêm thông thường.
Dĩ nhiên, dù có hiệu quả ở giai đoạn đầu nhiễm bệnh và ngăn ngừa các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn, nhưng kháng thể đơn dòng không thể thay thế tiêm chủng, vì tiêm vaccine là để ngăn chặn bệnh trở nặng trước cả khi nhiễm. Ngoài ra, ở các trường hợp đặc biệt, Regeneron còn cung cấp kháng thể cho những người bị suy giảm miễn dịch, không đáp ứng đầy đủ với việc tiêm chủng.
Không phải ai cũng dùng được phương pháp kháng thể đơn dòng
Nhưng không phải ai cũng đủ tiêu chuẩn để nhận được thuốc kháng thể. Theo quy định của liên bang, chỉ những bệnh nhân có các triệu chứng Covid-19 nhẹ đến trung bình không quá 10 ngày mới được nhận. Ngoài ra, bệnh nhân phải có nguy cơ cao trở bệnh nặng, gồm những người trên 65 tuổi hoặc từ 12 tuổi trở lên nhưng có một số vấn đề về sức khỏe như thừa cân (chiếm gần 75% dân số Mỹ trên 20 tuổi).
Emory Healthcare, một trong những hệ thống bệnh viện lớn nhất và uy tín nhất ở Georgia, đã điều trị bằng kháng thể đơn dòng cho bình quân 75 bệnh nhân mỗi tuần từ giữa Tháng Tám đến cuối Tháng Chín khi số ca Covid tăng. Nhu cầu điều trị vượt quá nguồn lực của bệnh viện.
Trung tâm y tế Beth Israel Lahey Health, ở Massachusetts, điều trị mỗi ngày sáu bệnh nhân trong khi M Health Fairview, một trong những cơ sở chăm sóc sức khỏe lớn nhất ở Minnesota, điều trị 30 bệnh nhân mỗi tuần. Trung tâm Y tế Boston chỉ đủ sức điều trị hai bệnh nhân mỗi ngày, trong khi hệ thống United Health Centers với 24 trung tâm y tế ở Thung lũng Trung tâm (Central Valley) của California, không áp dụng phương pháp điều trị bằng kháng thể đơn dòng. Số bệnh nhân không nhiều là do thiếu nhân sự và không gian.
AHA cho biết không dễ dàng để sử dụng các kháng thể đơn dòng. Demehin, quan chức của hiệp hội cho biết: “Còn nhiều thứ bệnh phải điều trị và nhiều bệnh viện gặp tình trạng thiếu nhân sự trầm trọng trong khi điều trị kháng thể đơn dòng phải có các loại thiết bị phù hợp, như máy bơm truyền dịch, túi IV, khu vực chờ. Ngoài ra phải có nhân viên có trình độ chuyên môn để kiểm tra bệnh nhân, truyền, tiêm thuốc và theo dõi các tác dụng phụ. Ngoài ra còn phải có đủ không gian thông gió thích hợp để giảm thiểu nguy cơ tiếp xúc với bệnh nhân Covid”.
Tuy nhiên, dù khó khăn, một số cơ sở chăm sóc sức khỏe đã cố gắng tăng số bệnh nhân điều trị kháng thể. Ví dụ phòng khám Mayo (Mayo Clinic) đang thực hiện 30 đến 40 ca mỗi ngày tại bệnh viện chính của nó ở thành phố Rochester, tiểu bang Minnesota; thậm chí 50 ca mỗi ngày vào một số ngày cao điểm cuối Tháng Chín.
Dù cũng phải đối mặt với tình trạng thiếu nhân viên và rào cản hậu cần giống các bệnh viện khác, Mayo vẫn quyết định tăng số ca điều trị kháng thể khi chứng kiến sự đau khổ của những bệnh nhân Covid-19 giai đoạn đầu và biết rằng không có cách điều trị nào khác cho họ. “Ban lãnh đạo bệnh viện cũng thấy như tôi nên bệnh viện đã kích hoạt tất cả những gì cần thiết để cứu bệnh nhân. Sự ủng hộ từ lãnh đạo là quan trọng hàng đầu. Một trở ngại khác là không phải tất cả các bác sĩ đều biết về cách điều trị này, thậm chí một số bác sĩ còn không biết sự tồn tại của nó!”.
Ochsner Health ở Louisiana cũng là một điển hình khi thực hiện 1,304 lượt truyền kháng thể đơn dòng vào mỗi tuần trong Tháng Chín. Tiến sĩ Sandra Kemmerly, một chuyên gia về bệnh nhiễm hiện giữ cương vị Giám đốc y tế hệ thống về chất lượng bệnh viện tại Ochsner cho biết: “Quyết định trước hết thuộc về ban lãnh đạo bệnh viện”.
Hệ thống bệnh viện lớn Mass General Brigham ở thành phố Boston, tiểu bang Massachusetts cũng đạt được những bước tiến đáng kể trong việc điều trị kháng thể đơn dòng cho những bệnh nhân hội đủ điều kiện, tăng từ 27 ca mỗi tuần lên hơn 150 ca tại 11 bệnh viện khác nhau.
