Câu hỏi đang làm thế giới bối rối trong Tháng Tám năm 2025, là “Có phải Donald Trump, tổng thống Mỹ, đang “bắt nạt” cả thế giới?”
Bắt nạt ở đây không phải là kiểu đánh đập ngoài đường, mà là dùng quyền lực kinh tế, quân sự, ngoại giao để ép các nước phải nghe theo Mỹ, bằng lời dọa nạt, thuế phạt, đe dọa rút quân, hay cắt viện trợ.
Nói nôm na, ông Trump đang hành xử với thế giới như một người cha nóng tính, đập bàn, nạt nộ đứa con nếu nó không làm theo ý mình.
Vậy thực hư ra sao? Và người dân bình thường như chúng ta cần hiểu điều này thế nào?
“Đấm bàn dằn mặt” từ phòng Bầu Dục
Ngay từ khi tái đắc cử năm 2024, ông Trump đã tuyên bố một cách ngạo nghễ: “Nước Mỹ sẽ không chơi trò công bằng nữa. Ai muốn buôn bán với Mỹ thì phải chơi theo luật Mỹ.”
Chơi theo luật Mỹ nghĩa là gì? Nghĩa là nếu một nước bán hàng vào Mỹ mà không mua hàng Mỹ lại, ông Trump sẽ cho áp thuế cao ngất. Nếu nước đó không chịu, Mỹ sẽ cắt viện trợ, rút quân, ngưng hợp tác.
Tháng Tám này, ông đe dọa Châu Âu rằng sẽ áp thuế lên xe hơi Đức và rượu Pháp nếu Liên Âu không ký một hiệp định thương mại “có lợi cho Mỹ hơn.” Ông cũng dọa Ấn Độ vì nhập dầu từ Iran. Với Mexico, ông lặp lại chuyện “nếu không kiểm soát dân vượt biên thì đánh thuế 25% lên xe nhập khẩu.”
Tức là ông Trump đang mang cái roi thuế quan ra quất hết bên này tới bên khác, vừa dọa, vừa dụ, vừa ép.
Vũ khí “thuế quan”–ai bị đau nhất?
Thuế quan là cách ông Trump thích dùng nhất. Nói dễ hiểu, nếu một món hàng từ nước ngoài vào Mỹ bị đánh thuế 25%, thì hàng đó bán ở Mỹ sẽ đắt hơn, người tiêu dùng Mỹ phải trả thêm tiền, nhưng nếu nước xuất khẩu không nhường Mỹ, sẽ mất thị trường Mỹ. Tức là Mỹ chịu đau một chút, nhưng các nước khác chịu đau nhiều hơn nếu không chiều theo ông Trump.
Chiến lược này giúp ông Trump có lợi thế khi ra điều kiện, nhưng cái giá là người dân Mỹ cũng thiệt thòi. Ví dụ như trong chiến tranh thương mại với Trung Quốc trước đây, mỗi gia đình Mỹ thiệt hại khoảng $1,200 mỗi năm vì giá hàng tăng.
Gầm gừ bằng tàu ngầm hạt nhân, cắt viện trợ và rút quân
Không chỉ kinh tế, Trump còn hù dọa quân sự. Tháng này, ông ra lệnh cho hai tàu ngầm hạt nhân Mỹ tiến sát vùng biển gần Nga, như một lời cảnh báo trong xung đột Ukraine. Dù không bắn một viên đạn nào, hành động đó đủ để làm Nga và cả thế giới “ngứa ngáy.” Giới ngoại giao gọi đây là ngoại giao gầm gừ (gunboat diplomacy), tức là không nói lý, mà khoe súng.
Tổng Thống Zelenskyy của Ukraine trong lần gặp ông Trump cũng bị ép phải chấp nhận kế hoạch ngưng bắn do Mỹ đưa ra, mà không được đàm phán nhiều. Một số báo chí nói cuộc gặp như “ông nội la cháu nội,” vì Trump nói lớn tiếng, cắt lời, khiến chính phủ Ukraine rất bối rối.
Nhiều quốc gia như Philippines, Kenya, hay Colombia từng nhận viện trợ của Mỹ để xây dựng hạ tầng, giáo dục hoặc quốc phòng. Nhưng gần đây, ông Trump đe dọa cắt sạch viện trợ nếu họ bỏ phiếu chống Mỹ tại Liên Hiệp Quốc hoặc mua vũ khí của Trung Quốc.
Đây là một đòn kiểu “mày không nghe tao, tao rút tiền lại.” Có nước chịu nhún nhường, nhưng cũng có nước bực bội vì cảm thấy bị đối xử như trẻ con.
Rút quân cũng là một đòn hù khác. Khi ông Trump tuyên bố sẽ rút lính Mỹ khỏi Nam Hàn và Nhật nếu họ không tăng tiền đóng góp quốc phòng, nhiều đồng minh hoang mang cực độ. Có cảm giác như Mỹ không còn là bạn bè, mà là “bảo kê,” ai trả tiền mới được bảo vệ.
Không phải ai cũng cúi đầu. Nhiều nước đang học cách chịu đòn và né đòn. Liên minh Châu Âu chơi ván cờ riêng, tìm cách buôn bán với Châu Phi và Đông Nam Á để bớt lệ thuộc vào Mỹ. Ấn Độ thì đang tăng quan hệ với Nga và Nhật, đồng thời khéo léo mặc cả với Mỹ. Canada, Nhật, Úc… cũng liên kết với nhau, hình thành mạng lưới “chống bắt nạt” để đỡ bị cô lập.
Tức là dù Trump cố gắng bully (bắt nạt), thế giới đang không còn yếu đuối như trước, mà bắt đầu biết phản kháng hoặc né đòn.
Vậy ông Trump “hù” có hiệu quả không? Có! Nhưng hiệu quả ngắn hạn. Một số nước nhượng bộ vì sợ mất quyền lợi, mất hợp đồng thương mại. Nhưng niềm tin vào Mỹ đang giảm sút, và thế giới đang tìm cách thoát khỏi cái bóng của Mỹ.
Cái nguy là ép người quá mức sẽ phản tác dụng. Một người bạn bị bắt nạt mãi sẽ không còn là bạn, mà sẽ tìm bạn mới.
Dù bạn không làm chính trị, điều này vẫn ảnh hưởng đến túi tiền và cuộc sống của bạn: Nếu Mỹ đánh thuế hàng nhập, bạn mua TV, giày dép, xe hơi sẽ đắt hơn. Nếu Mỹ rút khỏi các hiệp định quốc tế, nền kinh tế sẽ bấp bênh, ảnh hưởng đến việc làm. Nếu thế giới không còn tin Mỹ, đồng đôla có thể suy yếu, lạm phát tăng.
Hiểu được trò chơi “hù doạ” của Trump sẽ giúp bạn hiểu vì sao mọi thứ lại thay đổi nhanh như vậy, từ giá chợ cho tới an ninh toàn cầu.
Ông Trump đang bully cả thế giới bằng lời nói, thuế quan, vũ khí và hành động cứng rắn. Ông tin rằng đó là cách giúp nước Mỹ “vĩ đại trở lại.” Nhưng thế giới ngày nay không còn dễ bị bắt nạt như xưa. Các nước đang khôn ngoan hơn, đoàn kết hơn, và đôi khi… cũng “bật lại” mạnh mẽ.
Hành vi bắt nạt có thể thắng một trận, nhưng khó thắng cả cuộc chiến lòng tin. Và đó mới là thứ mà một siêu cường cần nhất: sự tin tưởng từ bạn bè khắp năm châu.
(Melbourne)
