Bạn hãy thử một lần ghé qua thủ đô Roma để chiêm nghiệm về một khoảng không gian giữa 2,000 năm cách biệt, xem thử “La Mã xưa” và “Roma nay” có gì khác lạ sau 2,000 năm?
“La Mã xưa” là một trong những nền văn minh hơn 2,000 năm trước vẫn còn ảnh hưởng sâu đậm đến con người của thế kỷ 21 ngày nay. Sự ảnh hưởng này mạnh đến độ đã có nhiều câu ngạn ngữ nói ra để ám chỉ đến nền văn minh đó. Ví dụ như “Mọi con đường đều dẫn đến La Mã” và “Cái gì của Caesar sẽ trả lại Caesar” là hai câu ngạn ngữ nổi tiếng trên thế giới mà có lẽ chúng ta ai cũng nghe đến.
Nhưng trước hết, bạn đừng vội nghĩ nước Ý ngày nay là sự nối tiếp của đế quốc La Mã ngày xưa. Ngày xưa thời La Mã cổ, đất nước Ý chưa ra đời. Ðất nước mà ngày nay được gọi là “Italy hay Italia” chỉ là một đất nước mới được thống nhất từ năm 1865 sau bao nhiêu cuộc chiến tranh tranh giành giữa các quý tộc, công hầu, lãnh chúa.
Thêm vào đó, những phần đất của Giáo Hội Vatican lần lượt quy phục dưới sự thống nhất của Ý. (Diện tích ngày nay của “giáo quốc” Vatican chỉ còn lại vỏn vẹn 1 km2, một quốc gia nhỏ nhất trên thế giới nhưng hoàn toàn độc lập, có chủ quyền về tất cả mọi mặt. Ðây là một quốc gia hết sức đặc biệt, tuy nhỏ nhưng có một sức mạnh tinh thần ảnh hưởng mạnh đến thế giới qua nhiều thế kỷ).
Ðế quốc La Mã ngày xưa lớn hơn đất nước Ý hiện tại rất nhiều. Cánh tay phía Tây của đế quốc La Mã vươn dài đến tận biên giới Morocco và biển Atlantic. Nếu không có biển Atlantic ngăn chận, không biết cánh tay phía Tây này còn vươn dài mãi đến tận đâu. Còn cánh tay phía Ðông của đế quốc La Mã thì vươn dài đến tận gần biên giới Ấn Ðộ. Phía Bắc Âu Châu thì còn in đậm các di tích lịch sử của họ trên các khu vực của nước Anh. Còn phía Nam thì vết chân của đế quốc La Mã đã vượt qua biển Ðịa Trung Hải (Mediterranean Sea) để thống trị các đất nước miền Bắc Phi Châu. Một phần lãnh thổ của các đất nước Morocco, Algeria, Tunisia, Libya, Ai Cập hiện nay đều thuộc về đế quốc La Mã xưa.
Lịch sử thành phố Roma bắt nguồn từ các khu định cư đầu tiên ở thị trấn Lazio. Theo truyền thuyết, có hai anh em sinh đôi Romulus và Remus được một con chó sói cứu sống và nuôi nấng cho bú. Lớn lên Romulus là người đã khai sinh ra thành phố, vì thế người ta đã dùng tên của Romulus đặt tên cho thành phố, được gọi là Roma. Du ngoạn Roma, nếu bạn bắt gặp hình tượng “Chó sói đang cho hai đứa bé bú” thì đó chính là hình ảnh của Romulus và Remus.
Về sau Roma phát triển thành một trung tâm văn hóa và được chọn làm kinh đô điều khiển cả một đế quốc vĩ đại. Vị trí thành phố Roma nằm gần như giữa trung tâm điểm của đế quốc và là nơi quyết định tất cả mọi công việc từ quân sự, hành chánh, trao đổi kinh tế, kiến trúc và nền giáo dục riêng biệt của đế quốc.
Ðể nắm vững sự kiểm soát tất cả các thuộc địa nằm xa, đế quốc La Mã đã không ngần ngại cho xây dựng các con đường Đông Tây Nam Bắc nối liền về kinh đô La Mã. Ðiều này không phải chỉ vì mục đích trao đổi kinh tế hàng hóa và giao lưu văn hóa giữa các thành phố thuộc địa với nhau, mà chủ tâm của đế quốc La Mã là dùng các con đường này để tiến quân thần tốc chinh phục thêm các thuộc địa mới cũng như trấn áp các thuộc địa nào nổi dậy kháng cự họ. Ðọc tài liệu lịch sử về đế quốc La Mã, người ta không khỏi kinh ngạc về tổng số chiều dài các con đường đã được họ xây dựng.
Trong thời cực thịnh của đế quốc, hơn 400,000 km đường sá lớn nhỏ nối liền 113 thành phố với nhau đã được đế quốc La Mã xây dựng. Trong số đó có hơn 80,000 km đường sá được lát gạch. Vì thế, có nói “Mọi con đường đều dẫn đến kinh đô Roma” thì quả thật cũng không ngoa. Câu ngạn ngữ này bỗng dưng trở thành một “ngạn ngữ phù thủy,” ý nghĩa biến hóa tuyệt vời dành cho những ai thích làm đủ “mọi cách” hay đủ “mọi phương tiện thủ đoạn khác nhau” miễn là “họ đều đạt đến cùng một kết quả.” Nhưng với suy nghĩ của tôi, ý nghĩa của câu ngạn ngữ này có lẽ nhẹ nhàng đôi chút vì cho dù bạn là ai đi chăng nữa trong cõi đời này thì “La Mã” vẫn là điểm đích đến cuối cùng cho một đời người là lúc xuôi tay. Hạt bụi của Caesar sẽ trả lại Caesar!
Ðế quốc La Mã xưa đó đã tàn lụi 16 thế kỷ nay, nhưng các di tích kiến trúc của đế quốc này vẫn còn đang được đào xới tìm kiếm thêm trong thành phố Rome. Người ta tin rằng bên dưới các con đường quanh khu trung tâm thành phố cổ, những di tích về kiến trúc La Mã vẫn còn nguyên vẹn và bị chôn vùi dưới lòng đất.
Palatine Hill là một ngọn đồi trong số bảy ngọn đồi của La Mã cổ đã được khai quật để cho thế giới ngày nay đến chiêm ngưỡng “dung nhan” của Roma xưa cách đây hơn 20 thế kỷ. Ðây là một khu dinh thự cung điện dành riêng cho các hoàng đế La Mã và các nhà quý tộc. Người ta cho rằng Palatine Hill cũng chính là nơi mà hai anh em sinh đôi Romulus và Remus được con chó sói cứu sống và nuôi nấng.
Du khách có thể đứng từ trên tầng cao của Colosseum đối diện với Palatine Hill để ngắm nhìn toàn cảnh của ngọn đồi có hơn 2,600 năm lịch sử này. Tất cả di tích điêu tàn đổ nát theo thời gian đã và đang được thành phố cho sửa sang trùng tu lại. Những hàng cây thạch trụ, những thảm gạch, những dinh thự cung điện được các nhà khảo cổ cố gắng vẽ lại nét nguyên thủy ban đầu của chúng để du khách có thể hiểu biết thêm về kiến trúc La Mã cổ xưa.
Bên cạnh Palatine Hill là ngọn đồi Capitol Hill nơi các nhà khảo cổ cũng tìm thấy di tích của hội trường Forum mà Romulus đã chính thức sáng lập ra thành phố La Mã cổ từ thế kỷ 8 trước công nguyên. Hội trường Forum này từng là nơi tập trung đời sống chính trị, xã hội, luật pháp và thương mại của đế quốc La Mã và đã tồn tại hơn 400 năm dưới các triều đại của đế quốc La Mã.
Những di tích “La Mã cổ xưa” đáng kể hơn hết là phải nói đến di tích Colosseum và khải hoàn môn Constantine hiện diện sừng sững trước mặt Palatine Hill. Tôi dịch Colosseum là một “hí viện ngoài trời” vì danh từ mang đầy đủ ý nghĩa hơn ba chữ “giác đấu trường.” Tìm hiểu về kiến trúc của Colosseum là một điều rất đặc biệt và thú vị.
“Hí viện ngoài trời” là nơi giải trí và các thú tiêu khiển dành cho nhà vua, quan lại và các nhà quý tộc giàu sang. Riêng khải hoàn môn Constantine được xây dựng năm 315 Sau Công Nguyên. Ðây là một di tích được Hoàng Đế Constantine ra lệnh xây trước khi ông dời đô về Byzantine và cũng là để ghi dấu chiến thắng Milvian của ông năm 312. Ðế chế Tây La Mã và Ðông La Mã dần dần phân chia nhau từ đó.
Ðể biết sơ qua về thành phố “Roma ngày nay” tôi đề nghị bạn nên xem cuốn phim “Roman Holiday!” Ðây là một cuốn phim do Geogery Peck và Audrey Hepburn là hai diễn viên chính đóng vào năm 1953. Tuy đã mấy chục năm trôi qua nhưng những thắng cảnh trong phim vẫn còn là hình ảnh của “Roma ngày nay” mà bạn dự định đến thưởng ngoạn.
Hơn nữa, bạn sẽ có dịp nhớ lại hình ảnh không gian tình tự ngày xưa, “nàng ôm eo chàng” trên chiếc xe Vespa giữa thành phố Sài Gòn. Nhờ chiếc Vespa này, bạn sẽ biết thêm rất nhiều về các thắng cảnh di tích của Roma ngày nay. Bạn sẽ mơ mộng mong ước có dịp ngồi trên bậc thang của Spanish Steps để ngắm nhìn trời đất Roma.
Bạn cũng mong đưa người yêu ghé qua tượng “The Mouth of Truth,” và đề nghị nàng thò bàn tay vào Miệng của Sự Thật, xem thử nàng có phạm lỗi “nói dối” chăng vì những ai phạm lỗi đó thì Miệng của Sự Thật sẽ ngậm chặt bàn tay người đó lại. Nhưng bạn phải cẩn thận vì có thể nàng sẽ đề nghị bạn sẽ là người phải thò tay vào miệng tượng thử trước đó!
Phần lớn kiến trúc của “Roma ngày nay” là một kiến trúc nối tiếp suốt từ thời đại Phục Hưng. Tuy đế quốc La Mã đã cho ra một nền văn minh rực rỡ trong suốt 15 thế kỷ nhưng phải đợi đến các thế kỷ 15-17 của thời đại Phục Hưng (Renaissance), thời đại của các thiên tài điêu khắc và kiến trúc của nước Ý, Roma mới dần dần hiện rõ các đường nét chính cho thủ đô Rome như ngày nay.
Thời đại Phục Hưng cũng đã tô điểm và thăng hoa thêm cho các nền triết học, khoa học và các nét mỹ thuật của nền văn minh La Mã. Các thiên tài như Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raffaello, Brunelleschi, Ghiberti, Donatello, Masaccio, v.v. đã để lại một cho nước Ý một gia sản khổng lồ về văn hóa, điêu khắc, hội họa, kiến trúc.
Khi du ngoạn các thắng cảnh di tích lịch sử đế quốc La Mã, tôi cảm nhận được một tâm thức nhẹ nhàng hơn khi thưởng ngoạn các di tích lịch sử bên Trung Hoa hay Ai Cập. Các di tích Trung Hoa, Ai Cập cho tôi cảm nhận một tâm thức nặng nề, vì với tôi, những di tích lịch sử các nơi đó như Vạn Lý Trường Thành hay Kim Tự Tháp không khác gì những ngôi mồ vĩ đại nhất trên trái đất này, chúng được xây dựng trên biết bao nhiêu xác chết con người.
Nhìn lại nước Ý, không cần phải bạo tàn ác độc như các vua Trung Hoa hay Pharaoh Ai Cập, không cần phải có các kiến trúc vĩ đại nhưng vô nhân bản. Các thiên tài vĩ đại nước Ý thời Phục Hưng đã để lại cho hậu thế các di sản nhân-bản không phải chỉ riêng cho nước Ý mà còn cho cả nhân loại say mê thưởng thức các di sản này.
Họ không cần quân đội, không cần chiến hạm, không cần phi cơ chiến đấu hay tên lửa. Họ “chiếm” nhân loại chỉ bằng một nét vẽ, một bức tranh hay một kiến trúc. Chưa một ai đứng trước các tuyệt tác của Michelangelo, Da Vinci, Raffaello, hay Brunelleschi mà không rung động cả tâm hồn mình. Không một ai có thể nghĩ rằng các tuyệt tác đó có thể hoàn thành chỉ bằng sức một con người. Sức mạnh quân sự chỉ là điều nhất thời, sức mạnh văn hóa mới chính là điều con người cần thiết và tìm kiếm cho đời sống nhân loại.
Thủ đô Rome hiện tại với các kiến trúc thời Phục Hưng nằm rải rác khắp mọi góc thành phố, có rất nhiều quảng trường nối kết với nhau, điều này dễ làm du khách hoa mắt và lạc đường. Các thắng cảnh chính của Rome có thể nói đến như Vatican City, Castel de Angelo và các quảng trường.
Vatican City là một quốc gia nhỏ, nhưng có chủ quyền kể từ Tháng Hai, 1929 và có khoảng 500 công dân. Quốc gia này tuy nhỏ nhưng có đầy đủ mọi dịch vụ như bưu điện, ngân hàng, tiền tệ, tư pháp, đài phát thanh, cửa hàng gift shop, nhật báo chính thức L’Osservatore Romano, có cả nhà cửa dành cho tu sĩ, nhân viên.
Tòa Thánh Vatican là thủ đô của thế giới Kitô Giáo. Thánh Peter đã bị hành hình và tử đạo ở đây. Tòa thánh trở thành nơi cư ngụ chính thức của các Ðức Giáo Hoàng nối tiếp sau Thánh Peter. Riêng đại giáo đường St. Peter từ thế kỷ 16 đã được xây cất lại với một kiến trúc rất lớn, nguy nga và tráng lệ bằng những tảng đá cẩm thạch trang trọng nhất của Kitô Giáo.
Rời quảng trường St. Peter, nếu du khách đi theo con phố Via della Conciliazione đến cuối đường là gặp lâu đài Castel Sant Angelo mà nguyên thủy là lăng mộ của Hoàng Ðế Hadria, ông là một trong năm vị hoàng đế giỏi của đế quốc La Mã cổ. Vào thế kỷ 14, lăng mộ này đã được cải biến thành lâu đài, đồn lũy, nhà tù và cũng có một thời là nơi cư trú cho các Ðức Giáo Hoàng. Riêng cây cầu Ponte Sant Angelo từ lâu đài Sant Angelo bắc ngang qua sông Tiber là cây cầu đẹp nhất tại Rome với 10 tượng thiên thần trang trí hai bên. Nguyên thủy đây là cây cầu cổ nhất tại Rome, được xây dựng từ thế kỷ thứ 2 Trước Công Nguyên và đã trùng tu vào thế kỷ 17.
Ðiểm đặc biệt nhất tại thủ đô Roma hiện tại là thành phố không có những building cao tầng, không có những khu mua sắm rộng lớn như Hoa Kỳ, không có những khu mua sắm nửa cũ nửa mới như Lafayette ở Paris và cũng không có cửa hàng bách hóa như Harrods ở London. Ðây có lẽ là điểm duy nhất mà Roma khác hẳn các thành phố lớn trên thế giới, nhưng không vì thế mà Roma thua kém về mua sắm.
Nói đến mua sắm tại Roma là phải kể đến con phố Via del Corso, con phố huyết mạch này nối liền hai quảng trường Piazza del Popolo và Piazza Venezia. Tuy chỉ dài hơn 1.5 km nhưng tất cả các cửa hàng nổi tiếng trên thế giới đều có mặt ở đây. Nhưng điểm đặc biệt, cứ mỗi một đoạn đường ngắn thành phố lại cho gắn một tấm bảng có đồng hồ chỉ giờ bên trên, bên dưới là tấm bảng quảng cáo cho một cửa hiệu nào đó, đồng thời kèm theo bản đồ chỉ đường đến tiệm. So với London, Paris, Madrid, Tokyo hay New York thì Roma quả là khác lạ.
Ngoài khu phố cổ Via del Corso, còn rất nhiều các thắng cảnh lịch sử mà du khách nên thưởng ngoạn như kiến trúc Spanish Steps với 135 bậc thang chẳng hạn. Ðây là một quảng trường nổi tiếng sầm uất và được giới trẻ rất ưa chuộng. Ngay dưới chân của Spanish Steps, một nghệ nhân Ý thời phục hưng Bernini, đã thiết kế một đài phun nước có hình dáng như một chiếc thuyền để kỷ niệm trận lụt của con sông Tiber năm 1598 tại đây.
Còn trước mặt của Spanish Steps là các con đường sầm uất và nổi tiếng khác, như con phố Via Condotti dành cho những người shopping sành điệu hay phố Via Margutta dành cho những ai yêu thích họa tranh. Ðến Spanish Steps bạn hãy tìm một góc quán cà phê, ngồi đó để ngắm nhìn sinh hoạt nhân gian của Roma.
Roma là một nhà bảo tàng lộ thiên từ thời đế quốc La Mã-Ai Cập lẫn thời Phục Hưng nên có rất nhiều di tích để du khách thưởng ngoạn. Tôi tuy đến Rome nhiều lần, nhưng tôi vẫn chưa đi hết những nơi tôi muốn biết.
Mùa Hè Rome luôn luôn có những cơn nắng hanh làm du khách mau mệt, vì thế không có mấy ai thưởng ngoạn được hết chiều sâu của thành phố Roma dưới các cơn nóng mùa Hè.
Có một điều bạn không nên quên, hãy ghé đến Trevi Fountain, ném đồng xu xuống Fountain và cầu nguyện Thủy Thần Neptune tạo cơ hội cho bạn trở lại Roma lần nữa. Riêng tôi nhủ lòng một mùa Thu nào đó tôi sẽ trở lại Roma.
