Trypophobia – nỗi sợ hãi hoặc ác cảm với các cụm lỗ nhỏ, vết lồi hoặc hoa văn – thu hút rất nhiều sự chú ý trên mạng. Mặc dù được thảo luận rộng rãi trên Internet, nhưng nó chưa được Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) chính thức công nhận là một chứng ám ảnh.
Thuật ngữ này bắt nguồn từ một diễn đàn trực tuyến vào năm 2005 và việc sử dụng nó bùng nổ trên các nền tảng mạng xã hội trong những năm sau đó, với việc mọi người chia sẻ và phản ứng với nhiều hình ảnh khác nhau.
Đối với nhiều người, việc nhìn thấy một số vật thể chứa đầy lỗ, chẳng hạn như vỏ hạt sen, bọt biển, tổ ong hoặc bong bóng trong bánh crêpe, có nguy cơ gây ra phản ứng mạnh mẽ và khó chịu. Phản ứng này thường vượt ra ngoài sự ghét bỏ đơn thuần và có thể gây ra các triệu chứng thể chất như rùng mình, nổi da gà và ghê tởm hoặc lo lắng nói chung.
Phản ứng này rất dữ dội và gây ngạc nhiên cho những người trải qua nó, đặc biệt vì các vật thể gây khó chịu thường vô hại.
Trypophobia có phải là một chứng sợ chính thức không?
Câu hỏi liệu trypophobia có phải một chứng sợ thật hay không đang nằm trong trọng tâm của cuộc tranh luận. Theo định nghĩa của DSM, một chứng sợ chính thức là nỗi lo ngại dai dẳng và phi lý đối với một vật thể, tình huống hoặc hoạt động cụ thể, dẫn đến mong muốn mãnh liệt phải tránh xa nó.
Nỗi sợ hãi này thường nghiêm trọng đến mức ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của một người. Mặc dù nhiều người cho biết họ rất sợ các lỗ, nhưng nó không phải lúc nào cũng đáp ứng đầy đủ các tiêu chí của một chứng sợ lâm sàng.
Một số nhà nghiên cứu và chuyên gia sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như bác sĩ tâm thần Carol Mathews, cho biết những gì nằm trong mục trypophobia có lẽ là sự kết hợp của lo lắng, hành vi học được và điều kiện hóa chứ không phải một chứng sợ riêng biệt. Tính chất lan truyền của chủ đề này trên mạng góp phần vào điều này, vì việc tiếp xúc với phản ứng của người khác khiến họ cảm thấy tương tự hoặc làm họ liên tưởng những hình ảnh này với một phản ứng tiêu cực.
Nguồn gốc tiến hóa và yếu tố kích hoạt thị giác
Mặc dù chưa được công nhận chính thức, ngày càng có nhiều nghiên cứu khám phá nguồn gốc tiềm ẩn của nỗi sợ hãi lan rộng này. Một giả thuyết nổi bật cho thấy chứng sợ lỗ không phải một nỗi sợ phi lý, mà là một cơ chế phòng vệ tiềm thức phóng đại bắt nguồn từ quá khứ tiến hóa của con người.
Ví dụ, các nhà khoa học Geoff Cole và Arnold Wilkins tại đại học University of Essex tiến hành các nghiên cứu cho thấy phản ứng sợ lỗ bắt nguồn từ sự liên tưởng đến những thứ nguy hiểm.
Nghiên cứu của họ, được công bố trên tạp chí Psychological Science, phân tích các đặc điểm thị giác của hình ảnh kích hoạt chứng sợ lỗ. Họ phát hiện ra những hình ảnh này, như quả sen hay sinh vật có độc, đều có chung một thành phần quang phổ độc đáo – cụ thể là các màu sắc có độ tương phản cao được sắp xếp theo một mô hình không gian cụ thể. Đặc điểm thị giác này tương tự như các mô hình được tìm thấy trên nhiều loài động vật có nọc độc, như bạch tuộc đốm xanh, và các loài động vật mang ký sinh trùng hoặc bệnh tật, chẳng hạn như ruồi trâu.
Lý thuyết này cho rằng sự ghê tởm là một tín hiệu cảnh báo theo bản năng, một phản ứng tự vệ cố hữu để tránh những nguy hiểm tiềm ẩn, ngay cả khi tác nhân kích hoạt là một vật thể vô hại. Theo nghĩa này, sự ác cảm với đầu hạt sen có thể là sự sai lệch của hệ thống thị giác được thiết kế để giúp chúng ta tránh nguy hiểm.
Trong một nghiên cứu của mình, Cole và Wilkins cho một nhóm người xem đầu hạt sen và phát hiện ra một tỷ lệ đáng kể – 11% nam giới và 18% nữ giới – cảm thấy hình ảnh này khó chịu hoặc ghê tởm. Điều này cho thấy phản ứng này không phải một hiện tượng riêng lẻ, mà khá phổ biến ở nhiều nhóm nhân khẩu học. Sự khác biệt trong phản ứng giữa các giới tính cũng đáng chú ý, với một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ báo cáo mức độ khó chịu cao hơn.
Mối liên hệ với nguy hiểm không phải lúc nào cũng tinh tế. Nhiều hình ảnh dẫn đến chứng sợ lỗ gây khó chịu vì mô tả những thứ có hại, chẳng hạn như ký sinh trùng xâm nhập vào da, chấn thương nghiêm trọng hoặc các bệnh lý với tổn thương da nhìn thấy được. Cóc Suriname có thai, mang theo con non trong túi trên lưng cho đến khi các con chui ra, là một ví dụ hoàn hảo về một hình ảnh sinh học gây ra phản ứng do bản chất đáng lo ngại của nó. Mối liên hệ này với các mối đe dọa thực tế, hữu hình càng củng cố thêm quan điểm cho rằng sự ác cảm có cơ sở tiến hóa mang tính bảo vệ, ngay cả khi nó bị áp dụng sai cho các vật thể vô hại.
Cuối cùng, dù bạn có gọi nó là chứng sợ hãi hay không, hiện tượng trypophobia làm nổi bật sự giao thoa thú vị giữa nhận thức thị giác, tâm lý học tiến hóa và sức mạnh của Internet trong việc định hình nỗi sợ hãi và ác cảm tập thể của chúng ta. Mặc dù nó có thể không có trong DSM, nhưng chắc chắn đât là một trải nghiệm thực tế và có tác động lớn đến hàng triệu người trên toàn thế giới.
