California là một trong vài tiểu bang có luật kiểm soát súng nghiêm ngặt nhất nước Mỹ. Nhưng ba vụ xả súng giết người hàng loạt trong vài ngày đầu năm Âm lịch đã gây ra một nỗi cay đắng, tuyệt vọng và hoài nghi về hiệu lực thực tế của pháp luật.
Ít nhất 19 người California đã chết trong ba vụ xả súng cách nhau vài ngày: Ở vụ đầu tiên tối thứ Bảy 21 tháng Giêng 2023, sát thủ Tran Huu Can, 72 tuổi, người Mỹ gốc Việt-Hoa, đã nổ súng bên trong một vũ trường ở Monterey Park gần Los Angeles, nơi đám đông người Mỹ gốc Á liên hoan chờ đón Giao thừa năm Quý Mão, giết chết 11 người và làm bị thương 9 người khác. Sang chiều thứ Hai 23 tháng Giêng, một người gốc Hoa khác nổ súng tại hai địa điểm gần nhau ở thành phố Half Moon Bay miền Bắc California, giết chết bảy người. Thứ Ba 24 tháng Giêng, súng lại nổ ở một trạm xăng ở thành phố Oakland gần San Francisco làm một người chết và bảy người bị thương.
Những vụ giết người hàng loạt bằng súng xảy ra liên tiếp như vậy làm mọi người đặt câu hỏi: tại sao luật kiểm soát súng nghiêm ngặt của California đã không ngăn chặn được những thảm họa này và còn phải làm gì để có một cuộc sống an toàn cho mọi người dân?
Tại California, người muốn mua súng phải chờ đợi một thời gian dài hơn ở các tiểu bang khác để chính quyền kiểm tra lý lịch. California, cùng với tám tiểu bang khác và thủ đô Washington DC, có luật cấm các loại súng trường tấn công kiểu quân sự, có luật Cờ Đỏ (Red Flag) cho phép tòa án và cảnh sát tịch thu súng của những người bị coi là mối đe dọa tiềm tàng, có quy định cấm các loại băng đạn chứa được trên 10 viên… Cơ quan lập pháp tiểu bang California hầu như năm nào cũng thông qua một số dự luật về an toàn súng đạn và sắp tới có thể thông qua thêm nhiều đạo luật như vậy nữa.
Nhưng sau ba vụ xả súng kinh hoàng mới đây, các nhà lập pháp của tiểu bang nhận ra điều đơn giản là nước Mỹ có quá nhiều súng, người dân có quá nhiều cách để sở hữu súng. Rồi khi không có những biện pháp nghiêm ngặt áp dụng trong toàn quốc về kiểm soát súng thì những quy định của một tiểu bang là không đủ, thậm chí không có tác dụng.
Thực tế là người Mỹ từ các tiểu bang khác, thậm chí cả người Mexico từ bên kia biên giới phía nam, có thể mang súng tới California để gây án mà chính quyền khó biết trước để ngăn chặn. Người California vẫn có thể mua súng đạn dễ dàng ở những tiểu bang lân cận có luật kiểm soát súng lỏng lẻo hơn như Arizona hoặc Nevada.
Tại thành phố Chicago thuộc tiểu bang Illinois tình hình cũng tương tự. Trong một báo cáo năm 2017, cảnh sát và các quan chức thành phố cho biết hầu hết “súng gây án” ở Chicago đã đến từ bên ngoài Illinois, một tiểu bang có luật súng nghiêm ngặt. Báo cáo cho thấy sáu trong số 10 khẩu súng bất hợp pháp được thu hồi ở Chicago là đến từ bên ngoài tiểu bang; cứ năm khẩu súng bất hợp pháp thì có một khẩu đến từ bang Indiana bên cạnh có luật pháp lỏng lẻo hơn nhiều.
Jeffrey W. Swanson, một nhà xã hội học tại Trường Y Đại học Duke, người đã nghiên cứu về bạo lực súng đạn, cho biết: “Ranh giới giữa các tiểu bang có luật súng khác nhau rất lỏng lẻo. Bạn có thể có luật súng nghiêm ngặt ở Chicago, nhưng Indiana có luật súng khác. Rất dễ dàng để có được một khẩu súng ở Indiana.” Về các vụ xả súng mới đây ở California, ông Swanson nhận xét: “So với các tiểu bang khác, California có luật súng khá nghiêm khắc. Nhưng California chỉ là một trong 50 tiểu bang mà thôi,” ông nói.
Thượng nghị sĩ liên bang Alex Padilla (Dân chủ – California) cho biết: “Khi luật pháp còn chắp vá và các tiểu bang có các biện pháp bảo vệ khác nhau, thì rõ ràng sẽ có những lỗ hổng”.
Luật pháp chắp vá chỉ là một mặt của vấn đề; mặt khác là nước Mỹ có quá nhiều súng. Allison Anderman, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Luật Giffords, một tổ chức phi lợi nhuận ủng hộ luật súng chặt chẽ hơn, nói với báo The Washington Post: “Chúng ta có quá nhiều súng đang lưu hành nên rất khó ngăn cản ai đó đang khủng hoảng tiếp cận một khẩu súng. Chúng ta có thể đưa ra nhiều luật kiểm soát súng ở cấp tiểu bang và liên bang nhưng vẫn phải đối mặt với thách thức to lớn trong việc ngăn chặn súng đạn lọt vào tay những người không nên có chúng.”
Thực tế nghiệt ngã là luật súng nghiêm ngặt đã không thể ngăn chặn các vụ xả súng ở Mỹ, một quốc gia có tới 400 triệu khẩu súng thuộc sở hữu tư nhân, nghĩa là súng nhiều hơn dân. Daniel Webster, giáo sư của Trung tâm Giải pháp Bạo lực Súng đạn của Đại học Johns Hopkins cho biết: “Với những kẻ muốn giết người thì ngay cả ở một tiểu bang có luật súng nghiêm ngặt nhất, chúng vẫn thường có cách lấy súng để thực hiện hành vi bạo lực.”
Quá nhiều súng và luật pháp không đồng nhất trên quy mô toàn quốc dẫn đến tình trạng bạo lực súng đạn khủng khiếp hiện nay: hơn 44,000 người Mỹ đã thiệt mạng vì súng đạn trong năm 2022 vừa qua, và số người Mỹ chết vì súng đạn ở trong nước nhiều hơn tổng số binh sĩ Mỹ chết trong các cuộc chiến tranh trên toàn cầu.
Nhưng công cuộc hoàn thiện luật pháp về an toàn súng của Mỹ luôn bị cản trở bởi sự chia rẽ đảng phái: đảng Dân chủ muốn ban hành những đạo luật kiểm soát súng đạn nghiêm ngặt hơn nữa trong khi đảng Cộng hòa luôn chống lại các đạo luật như vậy. Hội Súng trường Quốc gia (National Rifle Association – NRA), tổ chức của người sở hữu súng với hàng chục triệu hội viên – chi rất nhiều tiền cho các chính trị gia Cộng hòa nhằm phản đối các quy định kiểm soát súng đạn, thậm chí nới lỏng các quy định đã có. Các dự thảo luật về kiểm soát súng được đưa ra Quốc hội hầu hết bị bế tắc do không được các chính trị gia Cộng hòa bỏ phiếu thuận.
Hôm qua 24 tháng Giêng, sau khi đến thăm gia đình các nạn nhân ở Half Moon Bay gần thành phố San Francisco, Thống đốc tiểu bang California Gavin Newsom (Dân chủ) đã tức giận đặt câu hỏi: “Đảng Cộng hòa ở đâu? Một tiểu bang không thể làm điều đó [kiểm soát súng] một mình.” Ông Newson cho rằng, giải pháp cho vấn đề bạo lực súng đạn phải là chuyện của liên bang, của quốc gia.
Cũng hôm qua thứ Ba, Tổng thống Joe Biden một lần nữa kêu gọi Quốc hội thông qua luật cấm buôn bán và sử dụng súng trường tấn công sau khi có thông tin từ cảnh sát Los Angeles xác nhận sát thủ Tran Huu Can đã sử dụng một khẩu tiểu liên MAC-10 kiểu quân sự trong vụ thảm sát tối giao thừa Quý Mão ở Monterey Park – kiểu súng bị cấm ở California. Chỉ vài tháng trước, ông Biden đã ký ban hành luật lưỡng đảng về kiểm soát súng, sau vụ tàn sát tại trường tiểu học Robb Elementary ở Uvalde, Texas, nhưng đạo luật đó không cấm các loại súng tấn công mà chỉ yêu cầu kiểm tra lý lịch người mua súng dưới 21 tuổi.
Tiểu bang California từng có luật cấm súng trường tấn công do thống đốc thuộc đảng Cộng hòa, George Deukmejian, ký ban hành vào năm 1980, vài tháng sau khi một tay súng giết chết năm trẻ em tại một trường học ở thành phố Stockton. Nhưng ở cấp liên bang các chính trị gia Cộng hòa đã liên tục chống lại các nỗ lực tương tự, ngăn chặn các dự luật về kiểm soát súng, viện cớ bảo vệ Tu chính án thứ hai của Hiến pháp Hoa Kỳ.
Lần này, sau ba vụ xả súng ở California, ba thượng nghị sĩ liên bang của đảng Dân chủ là Dianne Feinstein, Richard Blumenthal và Chris Murphy đã cùng giới thiệu hai dự luật mới về kiểm soát súng: một dự luật cấm mua bán và sử dụng súng trường tấn công và một dự luật nâng tuổi hợp pháp để được mua súng từ 18 lên 21 tuổi. Dân biểu David Cicilline (Dân chủ – Rhode Island) cũng đưa ra Hạ viện một dự luật cấm súng trường tấn công để phối hợp với Thượng viện. Tổng thống Biden nói những đạo luật này là hết sức cần thiết và yêu cầu các nhà lập pháp gửi đến bàn làm việc của ông ngay khi có thể.
Nhưng có rất ít hy vọng các dự luật này sẽ được thông qua, do đảng Cộng hòa chiếm đa số tại Hạ viện, còn ở Thượng viện, dự luật phải đạt túc số tối thiểu 60 phiếu thuận trong khi đảng Dân chủ chỉ có được 51 ghế. Thượng nghị sĩ John Cornyn (Cộng hòa – Texas) – một trong 10 nghị sĩ Cộng hòa bỏ phiếu thuận cùng với Dân chủ để thông qua đạo luật an toàn súng hồi mùa hè, dự đoán dự luật cấm súng trường tấn công “sẽ không có đủ số phiếu thuận ở Thượng viện, và cả ở Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát”.
Xem ra bạo lực súng đạn còn tiếp tục đe dọa cuộc sống của người dân Mỹ như một thứ nghiệp báo, không biết bao giờ mới giải quyết được.
Đọc thêm:
