Nước Mỹ đang hồi sinh hoạt động của các nhà máy sau một thời gian chuyển ra nước ngoài để hưởng lợi ích của giá nhân công thấp và gần các nhà cung cấp vệ tinh địa phương, nhưng đồng thời cũng phát sinh các hệ luỵ về chuỗi cung ứng và vấn đề chính trị hoá, đặc biệt tại Trung Quốc. Xu hướng này cũng là phản ứng tích cực đáp lại lời kêu gọi “Made in USA” của chính phủ Mỹ.
Ngành sản xuất Mỹ không muốn “bị bắt làm con tin”
Dữ liệu của Cục điều tra dân số (Census Bureau) cho thấy, chi tiêu xây dựng các nhà máy sản xuất đạt $108 tỷ trong năm 2022 (cao nhất được ghi nhận từ trước đến nay trong một năm), nhiều hơn cả chi tiêu xây dựng trường học, trung tâm chăm sóc sức khỏe hoặc tòa nhà văn phòng. Kỷ lục đổ tiền vào xây dựng các nhà máy sản xuất mới cho thấy tinh thần “tự lực tự cường” với quyết tâm tái lập “công xưởng của chính mình” đang phục hồi tại Mỹ với hy vọng không khí sản xuất náo nhiệt trước đây sẽ quay trở lại.
Ngoài vấn đề giảm lệ thuộc vào chuỗi cung ứng bên ngoài, không bị “bắt làm con tin” với các sản phẩm sản xuất ngoài nước, loại bỏ vấn đề bắt buộc chuyển giao công nghệ (như tại Trung Quốc),… xu hướng qui cố hương còn được thúc đẩy bởi các ưu đãi năng lượng xanh, lực lượng lao động địa phương ngày càng được đào tạo bài bản và tỷ lệ tự động hoá cao. Hoạt động sản xuất tại các nhà máy của Mỹ đã tăng trở lại từ năm ngoái, nhưng không tăng chóng mặt bằng hoạt động xây dựng các nhà máy mới chuẩn bị cho sản xuất bên trong nước Mỹ.
Các nhà máy mới mọc lên cả ở các trung tâm đô thị, vùng nông thôn, trên sa mạc lẫn các “thị trấn công xưởng mới” để tận dụng cơ hội. Phần lớn nhà máy mới thuộc các lĩnh vực công nghệ cao như pin xe điện và chất bán dẫn (những ưu tiên quốc gia được hỗ trợ bởi hàng tỷ đôla ưu đãi của chính phủ). Các công ty từng phụ thuộc hoàn toàn vào những quốc gia có chi phí thấp để sản xuất hàng gia dụng như kính mắt, xe đạp, dụng cụ tập thể hình và thực phẩm bổ sung bán tại Mỹ đã quay về nước sau bài học Covid-19 và thái độ cản trở hàng Mỹ làm tại TQ nhập về Mỹ của Bắc Kinh.
Trong lịch sử lập quốc, sản xuất là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của người Mỹ và là thế mạnh của nước Mỹ. Paul Revere đã mở một xưởng đúc sản xuất chuông và súng thần công. Dây chuyền lắp ráp của Henry Ford đã giúp cho ra những chiếc xe hơi giá cả phải chăng phục vụ số đông. Ngành công nghiệp Mỹ đã góp công rất nhiều vào chiến thắng của đồng minh trong Đệ nhị Thế chiến, khi gần một nửa số nhân viên khu vực tư nhân làm việc trong các nhà máy.
Sự khích lệ từ chính quyền và người tiêu dùng
Số nhà máy nội địa đã sụt giảm khi tự động hóa phổ biến và các công ty Mỹ tìm kiếm chi phí nhân công và mạng lưới vệ tinh thấp hơn ở nước ngoài. Rồi đến ngày TQ gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WHO) năm 2001 và toàn cầu hoá trở thành khẩu hiệu, năng lực sản xuất đang tăng trưởng khoảng 4% một năm trong nhiều thập niên của Mỹ bị chững lại và đi xuống nghiêm trọng.
Nhiều hàng Mỹ được sản xuất tại TQ và hàng triệu người Mỹ không còn làm được nghề của họ. Tuy nhiên, từ năm ngoái, khu vực sản xuất Mỹ chứng kiến sự chuyển dịch đáng kể với xu hướng “quay đầu”. Năng lực sản xuất tăng trưởng mạnh nhất kể từ năm 2015 sau khi sự thiếu hụt và chậm trễ cung ứng hàng hoá do đại dịch gây ra đã cho thấy rõ việc Mỹ quá lệ thuộc vào “công xưởng sản xuất TQ” khiến các công ty Mỹ phải suy nghĩ lại về chuỗi cung ứng quá xa không thể đáp ứng ngay nhu cầu khẩn cấp tại quê nhà.
Chris Snyder, nhà phân tích công nghiệp nhận định: “Covid đã làm lộ những bất cập và cho mọi người thấy mức độ rủi ro khi hàng hoá Mỹ nhập vào Mỹ bị lệ thuộc vào chính sách của một quốc gia khác”.
Theo Cục Thống kê Lao động (US Bureau of Labor Statistics-BLS), hiện nay, việc làm trong lĩnh vực sản xuất của Mỹ ổn định ở mức chiếm khoảng 10% khu vực tư nhân, với gần 800,000 việc làm mới trong hai năm qua. Các ưu đãi khổng lồ của chính phủ cũng góp phần tạo ra cơn sốt xây dựng nhà máy. Chính quyền Biden xem xe hơi điện và chất bán dẫn là vấn đề an ninh quốc gia, nên chi hàng tỷ đôla để mở rộng sản xuất trong nước. Ngoài ra còn hàng tỷ đôla đầu tư từ bên ngoài.
Nhìn về Lansing
Một kết quả của chính sách ưu đãi có thể nhìn thấy ở thị trấn Lansing (Michigan), nơi nhà máy Oldsmobile thành lập vào cuối thế kỷ 19. Trong một cánh đồng liền kề với nhà máy SUV của General Motors Co có một khung dầm thép khổng lồ đánh dấu giai đoạn mới của ngành công nghiệp xe hơi.
Nhà máy đang được xây dựng thuộc về Ultium Cells, liên doanh giữa GM và LG Energy Solution Ltd với mục tiêu: Cho ra mẻ pin xe hơi điện đầu tiên vào cuối năm 2024. Nhà máy chia sẻ khoản vay liên bang $2.5 tỷ với các nhà máy chị em ở Ohio và Tennessee. Ngoài ra còn $666 triệu trợ cấp của tiểu bang và được hưởng giá điện ưu đãi. Ultium cho biết nhà máy sẽ tạo ra hơn 1,700 việc làm.
Đó không phải là một con số lớn so với các tuyển dụng địa phương khác nhưng Bob Trezise của Lansing Economic Area Partnership cho biết các nhà cung cấp tập trung xung quanh các nhà máy sẽ tạo ra hiệu ứng cấp số nhân về lao động, khiến công ty xứng đáng nhận được sự hỗ trợ của chính quyền.
Theo Thị trưởng Lansing Andy Schor, thành phố cũng đang thu hút các công ty sản xuất chất bán dẫn. Richard Branch, nhà kinh tế trưởng của Dodge Construction Network, chuyên theo dõi các dự án xây dựng, cho biết công nghiệp xe hơi điện và sản xuất pin xe hơi điện chiếm gần một nửa diện tích xây dựng nhà máy tại Mỹ kể từ 2022. Các nhà máy sản xuất khác cũng mọc lên ở Lansing, tận dụng lực lượng lao động địa phương được đào tạo bài bản.
Tập đoàn Shyft Group Inc, chuyên sản xuất các loại xe chuyên dụng, đang mở rộng nhà máy ở phía Tây Nam thành phố để chế tạo một dòng xe tải và xe tải điện mới. Neogen Corp chuyên sản xuất các sản phẩm an toàn cho động vật và thực phẩm, đang xây dựng một cơ sở sản xuất ba tầng gần trung tâm thành phố. Khoảng 20 dặm về phía Bắc Lansing, tại thị trấn nhỏ St. Johns, một nhà máy sản xuất các sản phẩm từ sữa trụ sở tại Ireland đang xây dựng một nhà máy có thể chế biến 8 triệu pound sữa mỗi ngày thành protein và phô mai.
Đây là liên doanh giữa công ty Glanbia Nutritionals và hai hợp tác xã đại diện cho nông dân chăn nuôi bò sữa địa phương. Hoạt động từ cuối năm 2020, nhà máy luôn dùng hết công suất để chế biến 1/4 lượng sữa bò của Michigan. Thị trưởng St. Johns Roberta Cocco bộc bạch: “Nhà máy liên doanh đã tiếp thêm sinh lực cho khu mua sắm của thị trấn, nơi các mặt tiền cửa hàng từng bỏ trống bây giờ kinh doanh trở lại”. Ví dụ Emily Baudoux đã mở cửa hàng quần áo Rise Up Co cách đây một năm và đang có kế hoạch phát triển thêm – Wall Street Journal cho biết.
Và những điển hình khác
Phần lớn việc tăng cường sản xuất ngay tại Mỹ là nhằm mục đích rút ngắn khoảng cách giữa sản xuất và tiêu thụ. Ví dụ nhà sản xuất đồ chơi Đan Mạch Lego A/S, cung cấp chủ yếu cho châu Mỹ từ một nhà máy ở Mexico nay có thêm nhà máy đầu tiên gần Richmond, Virginia. CEO Carsten Rasmussen giải thích: “Nó cho phép chúng tôi đáp ứng nhanh chóng nhu cầu đang thay đổi của người tiêu dùng Mỹ và giúp quản lý lượng khí thải carbon”.
Công ty bổ sung dinh dưỡng Vireo Systems Inc. có trụ sở tại Tennessee phải nhập khẩu một trong những thành phần chính creatine (một hợp chất tự nhiên được các vận động viên cử tạ và vận động viên dùng) từ TQ nhưng đại dịch Covid-19 làm gián đoạn nguồn nhập khẩu nên CEO Mark Faulkner quyết định xây dựng một nhà máy ở Nebraska. Dự kiến khai trương sau hai tuần nữa, nhà máy sẽ sản xuất creatine bằng các nguyên liệu có sẵn gần đó như ethanol được chế biến từ cây ngô địa phương.
Arnold Kamler, CEO công ty sản xuất xe đạp Kent International Inc cho biết công ty nhập khẩu hàng từ TQ cho đến khi khách hàng lớn nhất Walmart thông báo họ muốn bán xe được sản xuất hoặc lắp ráp tại Mỹ. Đáp ứng, Kent đã mở một nhà máy ở South Carolina vào năm 2014, sử dụng lực lượng lao động địa phương.
David Mindell, giáo sư về lịch sử kỹ thuật và sản xuất tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) nhận xét: “Sự bùng nổ của các nhà máy báo hiệu Mỹ đang bắt đầu một chu kỳ mới. Sản xuất đã là một phần quan trọng của ‘câu chuyện Mỹ’ từ xa xưa và những gì đang xảy ra bây giờ cho thấy sự trở lại với truyền thống”. Dĩ nhiên, với mức hiện đại hoá cao hơn rất nhiều.
