Mỹ sẽ giải quyết thế nào về bài toán thiếu 80,000 tài xế vận tải hiện nay? Câu trả lời càng khó hơn khi mức thiếu hụt có thể lên tới 160,000 người trong 10 năm tới.
Biến cái khó của người khác thành cơ hội
Trong bãi đậu xe của một trung tâm mua sắm bỏ hoang ở Long Island, tiểu bang New York, các giảng viên tại Trường dạy lái xe tải Sunny hướng dẫn học viên thực hiện các bước của bài tập, học cách lùi xe và lái nó quanh các góc. Họ đang đào tạo một thế hệ tài xế xe tải (lorry drivers) mới (thường được gọi là tài xế xe truck ở Mỹ), để giúp lấp đầy khoảng trống về tình trạng thiếu tài xế xe tải nghiêm trọng trên toàn quốc, dẫn đến gia tăng đứt gẫy chuỗi cung ứng của đất nước.
Sự thiếu hụt tài xế xe tải ở Mỹ không hề mới, nhưng nhu cầu vận chuyển hàng hóa tăng mạnh khi nền kinh tế mở cửa trở lại sau nhiều tháng đóng cửa và việc ồ ạt nghỉ hưu của thế hệ tài xế sinh sau Thế chiến thứ hai (baby boomer) và đại dịch khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn.
Hiệp hội Vận tải Đường bộ Mỹ (American Trucking Associations-ATA) ước tính Mỹ hiện thiếu 80,000 tài xế xe tải, con số cao nhất trong lịch sử ngành. Nếu không có sự thay đổi kịp thời và đúng hướng, mức thiếu hụt có thể lên tới 160,000 trong 10 năm tới. Việc thiếu tài xế xe tải (đặc biệt là xe tải đường dài) khiến việc đưa sản phẩm từ bến cảng đến kệ trưng bày của các cửa hàng và siêu thị trở nên khó khăn rất nhiều.
Hậu quả là giá nhiều loại sản phẩm thiết yếu tăng cao trước kỳ nghỉ Đông. Ông Tejbir Batth, Giám đốc điều hành các hoạt động của trường Sunny nhận xét: “Khi một doanh nghiệp có lực đẩy để phát triển thì phải biết tận dụng ngay. Chúng tôi đang nắm bắt cơ hội”.
Kể từ khi hình ảnh hàng ngàn container ùn ứ không thể vận chuyển ra khỏi các cảng ở Bờ Tây nước Mỹ tràn ngập trên truyền thông, trường dạy lái xe Long Island ra đời hơn 25 năm chứng kiến số học viên đăng ký học lái xe tải tăng mạnh và liên tục.
“Trong đó có cả những người không hề quan tâm đến cái nghề khá vất vả này trước đây – Batth nói – Thời gian chờ đợi để được dự một khóa lấy bằng lái xe thương mại của Sunny cũng tăng gấp ba lần, phải chờ 12 tuần mới đến lượt thay vì bốn tuần chờ như trước. Để đáp ứng nhu cầu, gần đây trường đã mua thêm ba xe đầu kéo mới và tăng gấp đôi số giảng viên và nhân viên. Đây là việc phải làm bình thường đối với một doanh nghiệp đang phát triển để đáp ứng nhu cầu”.
Những cú huých mới về thu nhập và những thay đổi có lợi cho tài xế trong đại dịch cũng kích thích nhiều người mở trường đào tạo lái xe để đáp ứng nhu cầu của số người muốn thử thách với nghề. Batth nhận định: “Tôi thấy rất nhiều học viên đang làm việc trong các cửa hàng tạp hóa, các trạm xăng, thậm chí là lái xe taxi trong đô thị”.
Khi thành phố New York bắt đầu đóng cửa do đại dịch, nhiều tài xế taxi và xe công nghệ như Uber… tự dưng mất việc làm! Những người có bằng lái xe tải lập tức chuyển sang lái xe tải như biện pháp “cấp cứu”.
Chưa có bằng nhưng thích nghi nhanh với thời thế có Muhammad Sohail. Anh đến với Sunny để lấy bằng lái xe thương mại Hạng A. “Tôi xem ngành vận tải đường bộ là một phương tiện ổn định để nuôi sống gia đình. Có rất nhiều công việc cho tài xế xe tải và có rất nhiều công ty tuyển dụng. Từng lái xe Uber, tôi hy vọng sẽ tăng gấp đôi thu nhập và tin rằng có rất nhiều cơ hội khác đang chờ, ví dụ thành lập doanh nghiệp kinh doanh vận tải đường bộ của riêng mình”.
Khó khăn không thể giải quyết một sớm một chiều
Dù có nhiều ưu đãi và doanh thu của các công ty vận tải đường bộ rất ấn tượng nhưng vẫn không đủ tài xế cho nhu cầu ngày càng tăng. Theo Cục Lao động và Thống kê Hoa Kỳ (US Bureau of Labor and Statistics), mức lương trung bình của tài xế xe tải ở Mỹ khoảng $47,130 một năm.
Tuyệt vọng trước nguồn cung tài xế thiếu, các doanh nghiệp vận chuyển hàng hóa đã đưa ra mức lương tốt hơn và tiền thưởng khi mới vào làm, một số trường hợp lên tới $10,000. Tuy nhiên, thiếu tài xế không chỉ giải quyết bằng lương. Bất chấp những ưu đãi, vẫn không có đủ người muốn lái xe tải, hoặc không gắn bó lâu dài.
Doanh thu trung bình hàng năm của các lái xe đường dài tại các công ty lớn rất cao. Nhưng do công việc căng thẳng dẫn đến kiệt sức kèm với những hy sinh cá nhân, ví dụ phải xa gia đình thời gian dài khiến nhiều người không muốn gắn bó lâu dài với nó. Covid hoành hành cũng là nguyên nhân nghỉ hưu sớm của nhiều tài xế.
Hiện độ tuổi trung bình của một tài xế xe tải ở Mỹ khoảng 49 tuổi. Rất ít người trẻ vào nghề này. Điều mà các tài xế xe tải đường dài như Brandon Whitehead thích nhất là khi đã giao hàng xong và nghỉ giải lao. Nhưng sau 14 giờ lái xe mệt mỏi, tìm được một trạm ngừng để đậu xe và nghỉ ngơi vài giờ cũng không đơn giản. “Họ thường bắt chúng tôi phải dời đi nhưng đôi khi tôi cứ ì ra đó vì không thể tìm thấy một trạm dừng chân hợp pháp!” – ông nói.
Một thất vọng khác đối với chủ sở hữu đội xe tải độc lập có ba xe đầu kéo đến từ Chicago này là giá nhiên liệu tăng. Whitehead than thở: “Khối lượng công việc không tăng vì số xe hạn chế nhưng chi phí cho nhiên liệu và các khoản khác trong cuộc hành trình đều tăng. Hậu quả là lợi nhuận bị ảnh hưởng. Chờ đợi bốc hàng lâu do thiếu nhân viên xếp dỡ cũng ảnh hưởng đến thu nhập. Trễ nải bốc dỡ làm chậm chuyến hàng sau và doanh thu mất thêm nữa!”.
Hầu hết những tài xế xe tải đường dài được trả lương theo dặm chứ không phải theo giờ. Điều này có nghĩa là bốn đến sáu giờ chờ xếp dỡ hàng tại các nơi đi và nơi đến sẽ không có lương. Lần đầu tiên ngồi sau tay lái xe tải đường dài cách đây tám năm, Whitehead không hề ảo tưởng về công việc và hiểu nó khó khăn thế nào. Ông nội và hai người chú của ông cũng là tài xế xe tải đường dài.
Tuy nhiên, Whitehead không ngờ thực tế lại khắc nghiệt hơn nhiều và hiểu lý do tại sao rất nhiều tài xế phải rời tay lái. Một chuyến vận chuyển thường kéo dài nhiều giờ. Cũng từng ấy thời gian phải xa gia đình, không gặp mặt 5 đứa con. “Mỗi tháng tôi chỉ ở nhà từ bốn đến sáu ngày – ông nói – Công việc của tôi cũng tương đương như ở trong quân đội, vì tôi đang phục vụ cho nước Mỹ. Nhất là trong thời điểm hiện nay. Nhưng tôi không có sự công nhận, không có niềm tự hào, không có sự tôn trọng như người lính, và nhất là không có tiền!”.
Cuộc khủng hoảng hiện tại cho thấy Mỹ phụ thuộc nhiều thế nào vào những người “lính” lao động vất vả nhưng không được vinh danh này. Trước thảm họa đứt gãy chuỗi cung ứng, đội ngũ lái xe tải đường dài như Whitehead là các chiến binh đích thực. Họ cứu người tiêu dùng Mỹ khỏi giai đoạn khó khăn và giúp hạ nhiệt giả cả khi thu ngắn khoảng cách cung cầu.
Để giúp tăng nguồn cung tài xế xe tải, dự luật cơ sở hạ tầng $1,200 tỷ của Tổng thống Joe Biden cho phép các tài xế trẻ từ 18 tuổi lái xe tải qua các tuyến đường của các tiểu bang, thay vì giới hạn 21 tuổi như hiện nay.
Quy định mới sẽ giúp tăng đáng kể đội ngũ lái xe tải nhờ trẻ hoá nó. Chính những bất cập trong chuỗi cung ứng hiện nay mà nạn nhân cuối cùng là người dân Mỹ đã dẫn đến những thay đổi trong ngành vận tải đường bộ. Tuy nhiên đừng quá hy vọng chúng sẽ diễn ra đủ nhanh để sớm đảo ngược tình trạng hiện nay.
