Theo nhiều quan chức Mỹ, vũ khí hạt nhân chiến thuật là một phần trong nỗ lực cuối cùng của Putin nhằm ngăn chặn cuộc phản công đang tiến đến cao trào của Ukraine…
Ngũ Giác Đài lập mô hình Nga sử dụng vũ khí hạt nhân
Giới chức Mỹ cho biết một số cuộc thảo luận nhạy cảm nhất trong chính quyền Biden về những kịch bản mà Nga sử dụng vũ khí hạt nhân nhỏ đã được thực hiện gần đây. Họ có thể bắn một quả đạn đường kính 6 inch từ một khẩu pháo trên đất Ukraine, hoặc một đầu đạn nặng nửa tấn từ một hỏa tiễn đặt ở biên giới Nga. Mục tiêu là một căn cứ quân sự của Ukraine hoặc một thành phố nhỏ. Mức độ phá hủy và cả di chứng bức xạ sẽ phụ thuộc vào hai yếu tố chính: Kích thước vũ khí và hướng gió.
Một vụ nổ hạt nhân nhỏ cũng có thể khiến hàng ngàn người thiệt mạng và biến căn cứ quân sự hoặc một phần thành phố trở thành nơi không thể ở được trong nhiều năm. Tuy nhiên, rủi ro đối với Putin cũng lớn hơn bất kỳ lợi ích nào. Đất nước của ông ta hoàn toàn trở thành một kẻ thù quốc tế và phương Tây sẽ dùng vụ tấn công hạt nhân để trừng phạt Trung Quốc, Ấn Độ và những nước khác vẫn đang mua dầu và khí đốt của Nga. Ngoài ra, cần nhấn mạnh, tùy hướng gió, phóng xạ phát sinh sau vụ nổ hạt nhân nhỏ có thể thổi ngược vào lãnh thổ Nga.
“Trên thực tế, dù vụ nổ hạt nhân chiến thuật có thể yếu hơn vũ khí thông thường nhưng phóng xạ sẽ tồn tại lâu dài” – theo Michael G. Vickers, cựu quan chức dân sự hàng đầu của Ngũ Giác Đài (thập niên 1970, Vickers được huấn luyện để tấn công phòng tuyến Liên Xô bằng một quả bom hạt nhân nhỏ cỡ chiếc ba lô).
Đối với phóng xạ chết người, đã có một bài học lớn vào năm 1986 ngay trên đất Ukraine khi một trong bốn lò phản ứng Chernobyl gặp sự cố và các vụ nổ đã phá hủy tòa nhà chứa lò phản ứng. Ngay lúc đó, những cơn gió thổi từ phía Nam và Đông Nam đã đưa các đám mây phóng xạ đến Belarus và Nga. Một số ít hơn được phát hiện ở châu Âu, đặc biệt là Thụy Điển và Đan Mạch. Tuy nhiên, nguy cơ phóng xạ từ các vũ khí hạt nhân nhỏ không nhiều bằng các lò phản ứng lớn. Ở Chernobyl, bụi phóng xạ làm ô nhiễm nặng những vùng đất bằng phẳng rộng lớn xung quanh và biến nhiều nơi thành thị trấn ma. Phóng xạ cũng gây ra hàng ngàn ca ung thư. Đến tận nay, vùng đất xung quanh nhà máy (ngừng hoạt động) này vẫn còn ô nhiễm.
Nhiều tháng nay, theo The New York Times, các mô phỏng máy tính do Ngũ Giác Đài, phòng thí nghiệm hạt nhân và các cơ quan tình báo Hoa Kỳ đã thử “mô hình hóa” những gì có thể xảy ra sau một vụ nổ hạt nhân chiến thuật và cách Hoa Kỳ phản ứng. Đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng vì vũ khí hạt nhân chiến thuật có nhiều kích cỡ và chủng loại, hầu hết chỉ có sức công phá bằng một phần nhỏ so với hai quả bom nguyên tử mà Hoa Kỳ đã ném xuống Hiroshima và Nagasaki của Nhật Bản vào năm 1945. Trong một bài phát biểu nảy lửa vào tuần trước với đầy sự đe dọa, Putin nói rằng những vụ ném bom của Mỹ xuống Nhật “đã tạo ra một tiền lệ”.
Vũ khí hạt nhân chiến thuật là gì?
Kết quả từ nghiên cứu mô hình của Mỹ rất khác nhau tùy vào mục tiêu của Putin – là một căn cứ quân sự xa xôi, một thành phố nhỏ hay một vụ nổ “trình diễn” trên Hắc Hải. Kho vũ khí chiến thuật của Nga là bí mật nhưng chúng khác nhau về quy mô và sức mạnh. Loại vũ khí mà châu Âu lo lắng nhất là đầu đạn hạng nặng lắp trên đầu hỏa tiễn liên lục địa Iskander-M có thể bay tới các thành phố Tây Âu. Các số liệu của Nga cho thấy vụ nổ hạt nhân nhỏ nhất từ Iskander sẽ bằng khoảng một phần ba sức nổ của quả bom thả xuống Hiroshima.
Thử tham khảo những gì biết được về các loại vũ khí chiến thuật được thiết kế cho kho vũ khí của Hoa Kỳ trong Chiến tranh Lạnh. Một chiếc được sản xuất vào cuối thập niên 1950, được gọi là Davy Crockett, theo tên người lính biên phòng đã chết tại Alamo, nặng khoảng 70 pound trông giống quả dưa hấu lớn với bốn vây. Nó được thiết kế để bắn từ phía sau xe jeep và có sức công phá bằng một phần ngàn sức hủy diệt của quả bom ném xuống Hiroshima. Khi Chiến tranh Lạnh trở nên gay gắt, Hoa Kỳ và Liên Xô đã phát triển hàng trăm biến thể. Có cả vũ khí hạt nhân để tiêu diệt tàu ngầm. Vào thập niên 1970, có lúc NATO sở hữu tới 7,400 vũ khí hạt nhân chiến thuật, gần gấp bốn số dự trữ hiện tại của Nga.
Kremlin có bao nhiêu vũ khí hạt nhân chiến thuật?
Cái tên “vũ khí chiến thuật” (“tactical weapons”) là để phân biệt chúng với những “cỗ máy phá thành phố” (“city busters”) lớn hơn rất nhiều lần mà Hoa Kỳ, Liên Xô và các quốc gia có vũ khí hạt nhân khác gắn trên hỏa tiễn xuyên lục địa (vốn luôn nằm trong các hầm chứa-silo, tàu ngầm và phi đội máy bay ném bom). “City buster” mạnh hơn nhiều so với những gì từng hủy diệt Hiroshima. Ngược lại, vũ khí chiến thuật chỉ làm sụp đổ một vài khối nhà của thành phố, một căn cứ hoặc ngăn chặn một nhóm quân đang đến.
Vũ khí hạt nhân chiến lược cỡ lớn là đối tượng của các hiệp ước kiểm soát vũ khí. Hiện Hoa Kỳ và Nga bị giới hạn ở 1,550 vũ khí được triển khai mỗi bên. Nhưng các loại vũ khí chiến thuật nhỏ hơn chưa bao giờ được quy định giới hạn. Sau vụ khủng bố 11 Tháng Chín, chính quyền George W. Bush lo ngại một nhóm như al-Qaida có thể sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật để phá hủy các tàu điện ngầm ở New York hoặc làm nhiễm xạ trung tâm thủ đô Washington.
CIA đã mất nhiều thời gian để xác định xem liệu al-Qaida hay Taliban đã có được công nghệ chế tạo bom hạt nhân cỡ nhỏ hay không. Chính quyền Obama cũng tổ chức loạt hội nghị thượng đỉnh về vũ khí hạt nhân (nuclear summit) với các nhà lãnh đạo thế giới với mục đích giảm lượng vật liệu hạt nhân bị thất thoát có thể biến thành một vũ khí hạt nhân cỡ nhỏ hoặc bom bẩn (dirty bomb), mà về cơ bản, là những vũ khí phóng ra phóng xạ phát tán trong vài khu phố.
Khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, NATO công khai thừa nhận, mức độ đe dọa của vũ khí hạt nhân chiến thuật là không cao nên họ loại bỏ hầu hết vì chúng không có giá trị quân sự. Hiện chỉ còn khoảng 100 chiếc được lưu giữ ở châu Âu, so với khoảng 2,000 chiếc của Nga. Câu hỏi đặt ra bây giờ là liệu Putin sử dụng chúng hay không. Có khả năng ông ta đang xem xét chiến thuật “leo thang để giảm leo thang” (escalate to de-escalate), nghĩa là quân đội Nga có thể bắn một vũ khí hạt nhân chiến thuật để buộc đối phương rút lui hoặc đầu hàng. Nếu kẻ thù rút lui, động thái leo thang này sẽ được tiếp tục bằng “giảm leo thang”.
Sử dụng vũ khí hạt nhân, Putin vẫn không xoay chuyển được tình thế
Nina Tannenwald, nhà khoa học chính trị tại Đại học Brown và chuyên gia nghiên cứu vũ khí hạt nhân, cho biết: Lần đầu tiên Putin dọa chuyển dùng vũ khí hạt nhân là năm 2014 khi Nga xâm lược Crimea. Năm 2015, Nga dọa dùng vũ khí hạt nhân hủy diệt các tàu chiến của Đan Mạch nếu quốc gia này gắn kết vào hệ thống NATO để phòng thủ các cuộc tấn công bằng hỏa tiễn. Cuối Tháng Hai 2022, Putin đặt lực lượng hạt nhân Nga trong tình trạng báo động.
Tuần trước, Viện nghiên cứu chiến tranh (Institute for the Study of War) kết luận: “Việc sử dụng hạt nhân của Nga sẽ là một canh bạc lớn khi Putin không đạt được mục tiêu chiến tranh; tuy nhiên kết quả sẽ không như ông ta tưởng. Thành công lớn nhất, nếu có, là tạo ra làn ranh đỏ giữa hai bên để giúp Kremlin giữ vững các lãnh thổ đã chiếm đóng ở Ukraine. Bất luận thế nào, việc sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật cũng sẽ không thể giúp Nga chiếm được toàn bộ Ukraine như ý định ban đầu của Putin”.
