Chiếc xe hơi chở một người mẹ và cô con gái 12 tuổi hầu như không gây sự chú ý đối với nhân viên an ninh Nga khi nó tiến đến một trạm kiểm soát biên giới. Nhưng món hành lý ít dễ thấy nhất (một cái thùng dành cho mèo) lại chứa một… quả bom được lắp bởi tình báo Ukraine.
Bốn tuần sau, thiết bị phát nổ ngay bên ngoài thủ đô Moscow trong một chiếc SUV do Daria Dugina, con gái của một người theo chủ nghĩa dân tộc Nga cầm lái, kẻ đã hô hào “giết, giết, giết” người Ukraine. Kế hoạch ám sát sử dụng chuồng thú cưng mới tiết lộ được tổ chức bởi SBU, cơ quan an ninh nội địa Ukraine tiến hành vào Tháng Tám 2022. Vụ nổ như lời cảnh báo: Tình báo Ukraine có thể đến tận Moscow!
Hợp tác trong bóng tối
Các cơ quan tình báo Ukraine đã dành ra gần một thập niên để phát triển khả năng thực hiện các điệp vụ bí mật, kể từ khi Nga chiếm giữ bán đảo Crimea vào năm 2014, trong đó có cả việc xây dựng mối quan hệ với Cơ quan Tình báo Trung ương Hoa Kỳ (CIA).
The Washington Post cho biết, kể từ năm 2015, CIA đã chi hàng chục triệu đôla để biến các cơ quan tình báo do Liên Xô thành lập ở Ukraine thành đồng minh quan trọng chống lại Moscow. CIA đã cung cấp cho Ukraine các hệ thống giám sát tiên tiến, đào tạo tân binh tại các địa điểm bí mật ở Ukraine cũng như ở Mỹ, xây dựng trụ sở mới cho các đơn vị thuộc Cơ quan tình báo quân sự Ukraine (GUR) và chia sẻ thông tin tình báo ở quy mô rộng lớn ngay từ trước khi Nga sáp nhập trái phép Crimea và kích động cuộc chiến tranh ly khai ở miền Đông Ukraine. CIA cũng hiện diện đáng kể ở thủ đô Kyiv, dù giới chức tình báo Mỹ khẳng định, CIA không tham gia các hoạt động “ám sát mục tiêu” của phía Ukraine.
Vụ đánh bom xe giết chết Dugina cho thấy Ukraine chấp nhận một loại hoạt động mà Kyiv gọi là “vũ khí thanh lọc trong chiến tranh”. Trong 20 tháng qua, SBU và GUR đã thực hiện hàng chục vụ ám sát nhằm vào giới quan chức Nga tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, trừ khử những người cộng tác đắc lực cho Nga, các chỉ huy Nga và những người Nga chống Ukraine một cách cực đoan.
Sự hợp tác giữa CIA-Ukraine bắt nguồn từ sau sự kiện biểu tình chính trị năm 2014 khiến Tổng thống thân Nga Viktor Yanukovych phải chạy trốn sang Nga, sau đó là Nga sáp nhập Crimea và trang bị vũ khí cho phe ly khai ở Donetsk và Luhansk phía Đông. Thoạt đầu, sự hợp tác chỉ mang tính thăm dò vì cả hai bên đều lo ngại các cơ quan an ninh Ukraine đã bị FSB (cơ quan của Nga, cơ quan kế thừa của KGB) xâm nhập rất sâu. CIA đề nghị SBU thành lập một tổng cục hoàn toàn mới gồm những người không thân Nga và tách biệt khỏi các bộ phận khác của SBU để làm việc với CIA. Đơn vị mới được mệnh danh là “Tổng cục thứ Năm” (Fifth Directorate) để phân biệt với bốn tổng cục kỳ cựu của SBU. Một “Tổng cục thứ Sáu” được bổ sung thêm để làm việc với cơ quan gián điệp MI6 của Anh.
Giới chức Mỹ cho biết các địa điểm huấn luyện điệp viên mới nằm bên ngoài Kyiv, nơi những tân binh được tuyển chọn kỹ lưỡng sẽ được CIA đào tạo. CIA cung cấp thiết bị liên lạc gài mã an toàn, thiết bị nghe lén cho phép Ukraine chặn tín hiệu, các cuộc gọi điện thoại và email của Nga. Thậm chí CIA còn trang bị đồ cải trang để giúp điệp viên Ukraine dễ dàng lẻn vào các thị trấn bị chiếm đóng.
Thoạt đầu nhiệm vụ của họ chủ yếu là tuyển dụng những người cung cấp thông tin bên trong các lực lượng ủy nhiệm của Nga và nghe lén trên mạng và điện tử nhưng nhanh chóng mở rộng hoạt động sau đó. Trong khoảng thời gian ba năm, ít nhất nửa tá đặc vụ Nga, chỉ huy cấp cao, quan chức làm việc cho Nga bị thiệt mạng “do thanh toán nội bộ” nhưng thực tế là bị giết bởi “sát thủ” của SBU.
Trong số những người thiệt mạng có Yevgeny Zhilin, thủ lĩnh một nhóm chiến binh thân Nga ở miền Đông Ukraine. Đương sự bị bắn chết năm 2016 tại một nhà hàng ở Moscow. Năm sau đó, một chỉ huy phiến quân có biệt danh “Givi” ở vùng Donetsk cũng bị khử.
CIA xây dựng lực lượng tình báo mới cho Ukraine như thế nào?
Từ khi giúp xây dựng ban giám đốc mới của SBU, CIA đã bắt tay vào một dự án đầy tham vọng hơn nhiều với việc hợp tác với GUR. Nhân sự không quá 5,000 người, GUR chỉ bằng một phần nhỏ của SBU và tập trung hẹp hơn vào các hoạt động gián điệp tích cực chống lại Nga. GUR cũng có lực lượng trẻ hơn và ít có “dấu vết” để lại từ thời Liên Xô hơn (trong khi SBU vẫn bị nghi có tình báo Nga xâm nhập).
Từ 2015 trở đi, CIA đã bắt tay vào quá trình chuyển đổi GUR sâu rộng đến mức chỉ trong vòng vài năm, nó gần như làm mới lại hoàn toàn. Để thay máu, GUR tuyển dụng các đặc vụ mới cho hoạt động gián điệp tích cực của họ. Tại các địa điểm huấn luyện ở Ukraine và sau đó là Mỹ, đặc vụ GUR được đào tạo các kỹ năng khác nhau, từ cách hoạt động bí mật sau phòng tuyến kẻ thù đến kỹ thuật vũ khí và chất nổ. CIA trang bị cho GUR hệ thống giám sát và nghe lén điện tử hiện đại gồm các thiết bị di động có thể cài dọc các tuyến đường do Nga kiểm soát ở miền Đông Ukraine, cũng như phần mềm nghe lén điện thoại di động của các quan chức Kremlin đến thăm lãnh thổ bị chiếm đóng.
Vận hành các hệ thống này là điệp viên Ukraine nhưng mọi thứ thu thập đều phải chia sẻ với người Mỹ. Lo ngại các cơ sở cũ kỹ của GUR dễ bị tình báo Nga xâm nhập, CIA đã bỏ tiền xây dựng trụ sở mới cho đơn vị bán quân sự “spetsnaz” của GUR với một ban giám đốc riêng chịu trách nhiệm về gián điệp điện tử.
Một cựu quan chức cấp cao của GUR nhớ lại: “Trong một ngày, chúng tôi có thể chặn 250,000 đến 300,000 liên lạc từ các đơn vị quân đội và FSB của Nga. Có quá nhiều thông tin đến nỗi chúng tôi không thể tự mình quản lý được”. Hàng loạt dữ liệu phải chuyển về bản doanh CIA ở Washington, nơi chúng được các nhà phân tích của CIA và NSA sàng lọc và phân loại. Khi được hỏi về quy mô đầu tư của CIA, cựu quan chức trên nói: “Hàng triệu đôla đã được chi ra để có thể tiếp cận các liên lạc của Nga”.
Theo thời gian, GUR đã phát triển được mạng lưới nội gián trong bộ máy an ninh Nga, kể cả đơn vị FSB chịu trách nhiệm về các hoạt động ở Ukraine. CIA được phép tiếp xúc trực tiếp với các đặc vụ do tình báo Ukraine tuyển dụng và điều hành nhưng phần lớn thông tin không được công khai, dù thỉnh thoảng cũng có ngoại lệ. Ví dụ, SBU cố tình phát tán những đoạn ghi âm các chỉ huy Nga thảo luận về trách nhiệm của đất nước họ trong vụ bắn hạ máy bay chở khách của hãng hàng không Malaysia Airlines năm 2014.
Khả năng tình báo mới của Ukraine ngày càng tốt hơn. SBU đã thu thập được thông tin tình báo về các mục tiêu có giá trị cao, tiến hành các cuộc tấn công giết chết một số chỉ huy và suýt giết được Valery Gerasimov, Tổng tham mưu trưởng quân đội Nga. Trong năm qua, các cơ quan an ninh Ukraine đã tập trung hơn vào các mục tiêu không chỉ ở phía sau phòng tuyến của kẻ thù mà còn ở bên trong lãnh thổ Nga.
Đối với SBU, không có mục tiêu nào ưu tiên cao hơn Cầu Kerch, một hành lang quân sự quan trọng và mang ý nghĩa biểu tượng đối với Putin. SBU đã tấn công cây cầu hai lần trong năm qua, một vụ vào Tháng Mười 2022 khiến năm người thiệt mạng và tạo ra một lỗ hổng trên các làn đường giao thông hướng Tây.
Giám đốc SBU Malyuk đã mô tả thành công này khá chi tiết trong một cuộc phỏng vấn hồi đầu năm nay khi thừa nhận cơ quan của ông đã đặt một chất nổ cực mạnh bên trong một chiếc xe tải chở những cuộn giấy bóng kính công nghiệp. SBU tiến hành cuộc tấn công thứ hai vào cây cầu vào chín tháng sau đó bằng máy bay không người lái.
Tuy nhiên, hai cơ quan tình báo Ukraine phủ nhận có liên quan trực tiếp đến vụ tấn công vào Tháng Chín 2022 nhằm vào đường ống Nord Stream 2 ở Biển Baltic, bất chấp Mỹ và các cơ quan tình báo phương Tây khác kết luận thủ phạm là tình báo Ukraine. Gần đây, GUR đã sử dụng đội máy bay không người lái để thực hiện hàng chục cuộc tấn công trên đất Nga, gồm cả cuộc tấn công xuyên thủng hệ thống phòng không Moscow vào Tháng Năm 2023 đốt cháy một phần mái nhà ở Kremlin.
Ngoài máy bay không người lái tầm xa được phóng từ lãnh thổ Ukraine còn có sự tham gia của các nhóm du kích bên trong Nga. GUR còn mạo hiểm thực hiện một số vụ ám sát khác. Vào Tháng Bảy, cựu chỉ huy tàu ngầm Nga, Stanislav Rzhitsky bị bắn bốn phát vào ngực và lưng ở Krasnodar. Rzhitsky, 42 tuổi, đã sử dụng ứng dụng thể dục Strava để ghi lại lộ trình chạy hàng ngày của mình, khiến vị trí bị lộ.
______________
Ukraine, không chốn dung thân cho những kẻ phản bội
Con gái một đồng minh thân cận của Putin bị giết giữa Moscow
