Biết thực trạng nền kinh tế Trung Quốc vốn đã là một thách thức, và thách thức này càng khó khăn hơn bởi sự khan hiếm dữ liệu từ các cơ quan thống kê.
Việc công bố thông tin về các chỉ số quan trọng như tình hình việc làm địa phương diễn ra không thường xuyên, và ngay cả khi được công bố, độ chính xác của chúng vẫn thường bị đặt dấu hỏi. Thậm chí, đôi khi chính quyền còn ngừng công bố dữ liệu hoàn toàn, điển hình như trường hợp tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên đạt mức cao kỷ lục vào năm ngoái.
Theo ước tính của Tuck School of Business thuộc Dartmouth College, khoảng 3.5 triệu người dân Trung Quốc đang sinh sống tại những khu vực chứng kiến GDP bình quân đầu người giảm 2.5% trong hai năm qua do ảnh hưởng của thuế quan. Điều này đồng nghĩa với việc thu nhập hàng năm của mỗi người dân bị giảm đi hàng trăm đô la.
Tình hình dự kiến sẽ còn trở nên nghiêm trọng hơn nữa khi tổng thống đắc cử của Mỹ tiếp tục leo thang cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Trong nhiệm kỳ trước, ông Trump đã áp đặt mức thuế 25% lên $50 tỷ hàng hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, lần này cam kết sẽ tăng mức thuế này lên 60% đối với toàn bộ hàng hóa Trung Quốc sau khi nhậm chức vào tháng Giêng. Gần đây, ông Trump áp dụng thêm mức thuế 10% đối với hàng hóa Trung Quốc do “lượng lớn ma túy, đặc biệt là fentanyl, đang được vận chuyển vào Mỹ” thông qua Mexico và Canada.
Chủ tịch ủy ban đặc biệt Hạ viện về Trung Quốc, ông John Moolenaar còn đề xuất luật tước bỏ quy chế “quốc gia được đối xử tối huệ quốc” của Trung Quốc. Điều này đồng nghĩa với việc mức thuế có thể lên tới 100%.
Bất kể mức thuế là 60% hay 100%, tác động của cuộc chiến thương mại do Mỹ khởi xướng lên nền kinh tế Trung Quốc sẽ vô cùng nặng nề, nhất là khi quốc gia này đang phải đối mặt với khủng hoảng bất động sản và sự sụt giảm chi tiêu của người tiêu dùng. Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng mức thuế 60% có thể dẫn đến hàng triệu người mất việc làm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mục tiêu tăng trưởng của Chủ Tịch Tập Cận Bình và tạo ra bất ổn xã hội trên diện rộng.
Sức mạnh từ “vũ khí” thuế quan của ông Trump nhắm vào Trung Quốc
Mỹ, với tư cách là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc, đã nhập khẩu $427 tỷ hàng hóa trong năm ngoái, theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Kinh tế và Xã hội Quốc gia Vương Quốc Anh (NIESR). Con số này tương đương với khoảng 15% tổng kim ngạch xuất khẩu của Trung Quốc và chiếm khoảng 3% GDP của quốc gia này. Mỹ nhập khẩu đa dạng các mặt hàng, nhưng chủ yếu là thiết bị điện tử, nồi hơi, máy móc, đồ nội thất, nhựa và xe có động cơ. Nếu ông Trump áp đặt mức thuế 60%, giá cả chắc chắn sẽ tăng, do đó người tiêu dùng Mỹ có thể sẽ giảm mua hàng hóa Trung Quốc, dẫn đến suy giảm thương mại. Các công ty phụ thuộc vào thị trường Mỹ sẽ phải trải qua giai đoạn chuyển đổi đầy khó khăn khi khó lòng được tìm kiếm thị trường thay thế để tiêu thụ sản phẩm với cùng khối lượng. Thậm chí, nhiều nhà xuất khẩu nhỏ có thể đối mặt với nguy cơ phá sản.
NIESR, viện nghiên cứu độc lập lâu đời nhất tại Vương quốc Anh, ước tính khoảng 5 triệu việc làm có thể bị mất trong vòng ba năm sau khi thuế quan mới được áp dụng. Mặc dù con số này chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng số 740 triệu việc làm tại Trung Quốc, nhưng thiệt hại sẽ tập trung vào một số khu vực cụ thể.
Trong kịch bản xấu nhất, GDP của Trung Quốc có thể thấp hơn 2.2% trong 5 năm so với trường hợp không có thuế quan bổ sung. Với GDP bình quân đầu người của Trung Quốc vào khoảng $12,600 năm 2023, thuế quan có thể làm giảm thu nhập hàng năm của mỗi người dân khoảng $250. Để so sánh, tại Anh, nơi GDP bình quân đầu người cao hơn đáng kể, mức giảm tương đương sẽ vào khoảng 750 bảng Anh/người.
Tuy nhiên, không phải toàn bộ hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc đều đến Mỹ. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã đa dạng hóa thị trường kể từ vòng thuế quan đầu tiên. Tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ giảm từ hơn 20% năm 2018 xuống mức thấp kỷ lục 13% năm 2023, trong khi tổng kim ngạch xuất khẩu lại tăng hơn 30% so với cùng kỳ. Mặc dù vậy, Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Trung Quốc, nhập khẩu gần gấp đôi so với Hong Kong, đối tác xuất khẩu lớn thứ hai của Trung Quốc.
Trung Quốc đang đối mặt với một cuộc suy thoái kinh tế trên diện rộng. Tốc độ tăng trưởng GDP của quốc gia này đã giảm hơn một nửa, từ 10.6% xuống còn 4.8% kể từ năm 2010, theo số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). IMF dự báo nền kinh tế Trung Quốc sẽ chỉ tăng trưởng 4.5% trong năm tới, thấp hơn đáng kể so với mục tiêu 5% do Chủ Tịch Tập Cận Bình đề ra.
Kể từ sự sụp đổ của tập đoàn bất động sản Evergrande vào cuối năm 2021 với khoản nợ hơn $300 tỷ, Trung Quốc đã chìm trong cuộc khủng hoảng bất động sản nghiêm trọng, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức mua của người tiêu dùng. Doanh số bán nhà đã giảm 45% kể từ năm 2019, tương đương khoảng 5 nghìn tỷ nhân dân tệ khi tính theo giao dịch.
Sự suy thoái của thị trường bất động sản đã kéo theo sự sụt giảm trong chi tiêu tiêu dùng. Để đối phó với tình trạng này, các nhà sản xuất Trung Quốc đã giảm giá và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa dư thừa ra nước ngoài. Kết quả là thặng dư thương mại toàn cầu của Trung Quốc – chênh lệch giữa xuất khẩu và nhập khẩu – đã tăng vọt lên hơn $800 tỷ kể từ năm 2019.
Việc áp đặt thuế quan có nguy cơ làm trầm trọng thêm những vấn đề nền tảng này. Mặc dù nền kinh tế Trung Quốc khó có khả năng sụp đổ hoàn toàn, nhưng một số khu vực nhất định, đặc biệt là các trung tâm công nghiệp ở các tỉnh ven biển như Tô Châu, gần Thượng Hải, sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề.
Một mối lo ngại khác đối với Bắc Kinh là chiến lược chiến tranh thương mại đa chiều của ông Trump. Dự kiến, ông Trump sẽ thúc đẩy tách rời kinh tế bằng cách kiểm soát xuất khẩu, hạn chế thương mại trong lĩnh vực khoa học công nghệ và khuyến khích hồi hương lợi nhuận. Những biện pháp này thậm chí còn gây ra tác động tiêu cực hơn cả việc áp thuế quan.
Chủ Tịch Tập Cận Bình có thể phản ứng như thế nào?
Do Trung Quốc đang duy trì thặng dư thương mại với Mỹ, nên phạm vi áp đặt thuế quan trả đũa lên hàng hóa Mỹ bị hạn chế đáng kể. Trung Quốc gần như đã cạn kiệt sản phẩm để áp đặt thuế quan đáp trả, bởi lẽ lượng hàng nhập khẩu từ Mỹ thấp hơn nhiều so với lượng hàng Mỹ nhập khẩu từ Trung Quốc.
Một khả năng khác là Trung Quốc có thể phá giá đồng nhân dân tệ nhằm bù đắp gánh nặng thuế quan bằng cách giảm giá thành hàng xuất khẩu. Tuy nhiên, động thái này sẽ dẫn đến lạm phát gia tăng trong nước và ảnh hưởng tiêu cực đến mục tiêu biến đồng nhân dân tệ thành đồng tiền dự trữ an toàn toàn cầu của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Bên cạnh sự can thiệp của nhà nước, các công ty Trung Quốc cũng có thể chuyển dịch việc làm và đầu tư ra nước ngoài để né tránh thuế quan. Vào cuối Tháng Mười, Roborock, một công ty Trung Quốc chuyên sản xuất robot lau nhà, thông báo với các nhà đầu tư về việc thành lập nhà máy tại Việt Nam để ứng phó với thuế quan.
Tương tự, Chiết Giang Cuori Electrical Appliances, một công ty sản xuất bàn là và thiết bị điện nhỏ trong nhà bếp, cũng đã xây dựng hai nhà máy tại Việt Nam kể từ năm ngoái. “Khách hàng của chúng tôi ở Mỹ yêu cầu chúng tôi thành lập nhà máy ở nước ngoài, nếu không đơn đặt hàng sẽ bị cắt giảm,” người phát ngôn của công ty cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Yicai Global, một hãng truyền thông tài chính Trung Quốc.
Cuối cùng, Chủ Tịch Tập Cận Bình có thể buộc phải triển khai gói kích thích tài khóa quy mô lớn để ngăn chặn đà suy giảm tăng trưởng và nguy cơ bất ổn xã hội.
Nguy cơ bất ổn xã hội khi chiến tranh thương mại xảy ra
Chính quyền Trung Quốc hoàn toàn ý thức được mối liên hệ giữa bất ổn kinh tế và bất ổn xã hội. Giai đoạn xuất khẩu suy giảm từ năm 2013 đến năm 2016 đã dẫn đến nhiều cuộc biểu tình khi các nhà máy đóng cửa. Nhiều cuộc biểu tình này không mang màu sắc chính trị rõ ràng, mà chủ yếu xoay quanh các vấn đề như: người lao động đòi được thanh toán nợ lương trong khi ban quản lý lại biến mất và các nhà máy bị đóng cửa. Vì thế rất có thể sẽ xuất hiện sự bất mãn khó kiểm soát trong một bộ phận dân cư tại các khu vực tập trung sản xuất lớn ở Trung Quốc.
Mặc dù chính phủ Trung Quốc gần đây đã công bố gói hỗ trợ kinh tế trị giá $1.4 nghìn tỷ, nhưng gói hỗ trợ này đã gây thất vọng cho các nhà đầu tư. Số tiền này chủ yếu được dùng để cứu trợ các chính quyền địa phương đang gặp khó khăn về tài chính, chứ không phải để kích thích nhu cầu. Nói cách khác, gói hỗ trợ này chỉ tập trung vào việc giải quyết các vấn đề kinh tế hiện tại, chứ không thúc đẩy chi tiêu.
Quyết định này tạo nghi vấn Chủ tịch Tập Cận Bình đang cố tình dành nguồn lực để đối phó với các chính sách của ông Trump? Một số ý kiến cho rằng Trung Quốc đang “dành đạn dược” để bù đắp tác động của thuế quan trong tương lai. Liệu “khẩu súng bazooka” tài khóa của Chủ Tịch Tập Cận Bình có đủ mạnh để chống đỡ cuộc tấn công thuế quan từ ông Trump hay không, vẫn còn là câu hỏi chưa có lời đáp.
