Ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, đặt hạn cuối cùng là Chủ Nhật, 5 Tháng Mười, tổ chức Hamas ở Dải Gaza hoặc phải chấp nhận thỏa thuận hòa bình do Mỹ đề nghị hoặc sẽ bị hủy diệt (extinguished). Triển vọng hòa bình ở Palestine đã thấp thoáng tuy vẫn còn nhiều trở ngại ở phía trước.
Ông Trump đưa “tối hậu thư” cho Hamas chỉ hai ngày trước khi tròn hai năm ngày bùng nổ cuộc chiến tranh khốc liệt giữa Israel và Hamas, giết chết hàng trăm ngàn sinh mạng, biến dải đất ven bờ Địa Trung Hải thành đống đổ nát và đẩy hàng triệu người Palestine vào nạn đói thảm khốc.
“Một Thỏa Thuận phải đạt được với Hamas vào Tối Chủ Nhật lúc Sáu (6) giờ chiều giờ Washington, DC. Mọi Quốc Gia đều đã ký. Nếu Cơ Hội Cuối Cùng này không đạt được thì tất cả Địa Ngục, như chưa từng thấy trước đây, sẽ mở ra cho Hamas. Sẽ có hòa bình ở Trung Đông, bằng cách này hay cách khác,” ông Trump viết trên Truth Social hôm Thứ Sáu, 3 Tháng Mười.
Kế hoạch hòa bình Gaza của Trump
Trước đó, hôm 29 Tháng Chín, ông Trump công bố đề nghị 20 điểm về hòa bình ở Gaza. Toàn văn đề nghị có trên trang BBC tại bbc.com/news/articles/c70155nked7o, nội dung chính là ngừng bắn ngay lập tức, trao đổi con tin và tù nhân, Israel rút quân khỏi Gaza theo giai đoạn, giải giáp lực lượng Hamas, thành lập chính quyền lâm thời do quốc tế đảm trách và tái thiết Dải Gaza.
Đề nghị đã được ông Trump công bố trong buổi họp báo chung với ông Benjamin Netanyahu, thủ tướng Israel, tại Tòa Bạch Ốc hôm Thứ Hai, 29 Tháng Chín, ở đó ông Netanyahu công khai thông báo Israel chấp nhận đề nghị của ông Trump vì “nó đáp ứng những mục đích quân sự của Israel.” Ai Cập và Qatar – hai nước trung gian hòa giải ở Gaza – cũng đã chuyển đề nghị 20 điểm này cho tổ chức Hamas vào cuối ngày Thứ Hai, 29 Tháng Chín.
Cụ thể, ông Trump yêu cầu đình chiến ngay lập tức, mọi hoạt động quân sự kể cả không kích và pháo kích phải đình chỉ, Hamas phải trả tự do cho tất cả con tin và trao trả thi hài những con tin đã mất, quân đội Israel phải rút về ranh giới đã thỏa thuận và phóng thích tù nhân Palestine. Theo hãng tin AP, Hamas hiện còn giữ 48 con tin, trong đó 20 người có thể vẫn còn sống; Israel sẽ phóng thích 1,950 tù nhân Palestine, trong đó có 250 người bị án tù chung thân.
Sau đó, Hamas phải giải giáp; thành viên Hamas nào cam kết chung sống hòa bình sẽ được ân xá, những người muốn rời Gaza sẽ được bảo đảm hành lang an toàn để đi đến các quốc gia tiếp nhận.
Ngay khi thỏa thuận được chấp thuận, viện trợ đầy đủ sẽ được đưa ngay vào Dải Gaza và cơ sở hạ tầng (nước, điện, thoát nước) sẽ được khôi phục sớm nhất có thể. Việc phân phối viện trợ sẽ do Liên Hiệp Quốc, các cơ quan trực thuộc và các tổ chức quốc tế độc lập khác đảm trách, không chịu sự can thiệp của hai bên. Ông Tom Fletcher, phụ trách viện trợ của Liên Hiệp Quốc, nói rằng “sáng kiến Gaza của Tổng Thống Trump mở ra một cửa sổ cơ hội cho người Palestine nhận được sự hỗ trợ sinh tử, ngăn chặn nạn đói và đưa các con tin về nhà.”
Công cuộc quản trị Dải Gaza sẽ được tổ chức theo nhiều lớp. Một “Lực Lượng Ổn Định Quốc Tế” (International Stabilization Force – ISF) do Mỹ và các đối tác Ả Rập thành lập sẽ phối hợp với cảnh sát Palestine do ISF huấn luyện để bảo đảm an ninh bên trong Dải Gaza, trong khi quân đội Israel canh gác biên giới giữa Gaza với Ai Cập để ngăn sự xâm nhập của vũ khí và các phần tử cực đoan.
Một ủy ban kỹ trị, phi chính trị của người Palestine sẽ điều hành guồng máy hành chánh và giải quyết công việc hằng ngày.
Một Hội Đồng Hòa Bình (Board of Peace) do ông Trump đứng đầu cùng với ông Tony Blair, cựu thủ tướng Anh, sẽ giám sát công cuộc tái thiết Dải Gaza, vận động tài chánh và phục hồi nền kinh tế cho đến khi chính quyền Palestine (Palestine Authority – P.A.) hoàn tất cải cách và có thể tiếp quản an toàn.
Hamas và các phe phái khác không được tham gia quản trị Gaza dưới bất kỳ hình thức nào. Lãnh thổ này sẽ được giải trừ quân bị, toàn bộ hạ tầng quân sự sẽ bị phá hủy để bảo đảm Gaza không còn gây nguy hại cho người dân hoặc các quốc gia láng giềng.
Một kế hoạch phát triển kinh tế mang tên ông Trump sẽ được một hội đồng chuyên gia xây dựng, kết hợp an ninh và quản trị, thu hút vốn, tạo việc làm và cơ hội mới cho Gaza. Một khu kinh tế đặc biệt sẽ được thành lập với ưu đãi về thuế quan và quyền tiếp cận thị trường do Mỹ đàm phán cùng các nước thỏa thuận.
Đáng chú ý là điều 12 và 16 của kế hoạch không buộc người Palestine phải rời khỏi Gaza; chính quyền khuyến khích người dân ở lại và tạo cơ hội để họ góp phần xây dựng một Gaza tốt đẹp hơn. Israel sẽ không chiếm đóng hoặc sáp nhập Gaza ngoại trừ một vành đai an ninh tạm thời cho đến khi Gaza an toàn trước nguy cơ khủng bố.
Phản ứng quốc tế thuận lợi
Đến hôm nay đã có nhiều quốc gia lên tiếng tán thành đề nghị hòa bình Gaza của Tổng Thống Trump. Trang web Tòa Bạch Ốc liệt kê hàng chục tuyên bố ủng hộ “tầm nhìn táo bạo” này, từ các tổ chức lớn như Liên Hiệp Quốc, Liên Âu, đến các quốc gia có đường lối chính trị khác nhau như Trung Quốc, Nhật, Úc, Canada, Ấn Độ…
Đặc biệt một số quốc gia Hồi Giáo trong và ngoài vùng Trung Đông như Qatar, Jordan, UAE, Indonesia, Pakistan, Thổ Nhĩ Kỳ, Saudi Arabia và Ai Cập đã cùng ra tuyên bố chung khẳng định họ “sẵn sàng tham gia tích cực và xây dựng cùng với Hoa Kỳ và các bên tiến tới ký kết và bảo đảm thực thi thỏa thuận nhằm bảo đảm hòa bình, an ninh và ổn định cho các dân tộc trong khu vực.”
Phản ứng của “người trong cuộc” đối với đề nghị của ông Trump cũng rất tích cực. Báo The New York Times phỏng vấn nhiều người dân của Dải Gaza ghi nhận, sau hai năm “địa ngục trần gian” với hàng chục ngàn sinh mạng bị giết, hầu hết dân chúng đều mong muốn cuộc chiến kết thúc càng sớm càng tốt và hy vọng phe Hamas sẽ chấp nhận đề nghị của Mỹ.
Chính quyền Palestine (P.A.) đang cai quản West Bank, được coi như đại diện hợp pháp của Palestine, cũng ra tuyên bố “hoan nghênh những nỗ lực thành thật và quyết đoán của Tổng Thống Donald J. Trump nhằm chấm dứt cuộc chiến tranh ở Gaza và khẳng định niềm tin vào năng lực của ông ấy tìm kiếm con đường đến hoà bình.”
P.A. đang cải tổ toàn diện thành “một nhà nước hiện đại, dân chủ và phi quân sự” nhằm chuẩn bị tiếp quản quyền điều hành Gaza, West Bank và Đông Jerusalem, cam kết hướng tới mối quan hệ tích cực, xây dựng với Hoa Kỳ và tất cả các quốc gia khác.
Trở ngại từ Hamas và cả Israel
Khi đưa ra đề nghị hòa bình Gaza, Tổng Thống Trump đã đặt “hạn cuối cùng” để Hamas phải ngừng bắn và phóng thích con tin là 72 tiếng đồng hồ sau khi Israel công khai chấp nhận, tức là vào chiều Thứ Năm, 2 Tháng Mười.
Thời hạn đó đã qua và ông Trump phải ra tối hậu thư, gia hạn cho Hamas đến chiều Chủ Nhật, 5 Tháng Mười, như đã nói trên. Ông đồng thời kêu gọi người dân Palestine di tản tới những nơi an toàn, tránh xa thành phố Gaza City.
Nếu Hamas từ chối cơ hội, Mỹ sẽ tận lực ủng hộ Israel “mở cửa địa ngục” để xóa sổ tổ chức khủng bố này. Ông Trump thậm chí còn cho biết đã có 25,000 “chiến binh” Hamas bị giết trong hai năm chiến tranh, số còn lại đã bị bao vây và quân đội Israel đã sẵn sàng chờ lệnh khai hỏa để tiêu diệt nhanh chóng đám tàn quân đó.
Nhưng theo một số nhà quan sát, đề nghị của ông Trump có hai điểm mà Hamas khó chấp nhận: trả tự do cho toàn bộ con tin và giải giáp, nghĩa là đầu hàng vô điều kiện. Cho đến nay, các con tin là lá chắn sống bảo vệ Hamas trước sức tấn công của Israel, là đòn bẩy duy nhất mà Hamas dùng để mặc cả; phóng thích toàn bộ con tin thì Hamas sẽ trắng tay. Vì thế Hamas luôn tuyên bố chỉ phóng thích con tin sau khi quân đội Israel ngừng tấn công và rút ra khỏi Dải Gaza.
“Có gì bảo đảm rằng sau khi Hamas phóng thích toàn bộ con tin thì Israel sẽ ngừng tấn công, sẽ rút quân và trả tự do cho các tù nhân Palestine,” một giới chức Hamas thắc mắc. Một số nguồn tin cho biết, mặc dù Israel đã giết hầu hết các lãnh đạo quân sự cùng đa số thành viên Hamas, vẫn còn hàng ngàn “chiến binh” khác ẩn nấp trong các đường hầm chằng chịt ở Gaza và tiến hành chiến tranh du kích chống Israel.
Cho đến Thứ Sáu, 3 Tháng Mười, Hamas vẫn chưa đưa ra quyết định chấp nhận hay không chấp nhận đề nghị của ông Trump. Lãnh đạo của tổ chức này vẫn đang thảo luận “căng thẳng” với các đại diện của Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ để đưa ra cái gọi là “phản ứng của Palestine,” theo hãng tin Reuters.
Trở ngại lớn nhất có thể đến từ Israel. Về lý thuyết, đề nghị của ông Trump đáp ứng các mục tiêu chiến tranh của chính phủ Netanyahu. Nhưng đề nghị hòa bình Gaza của ông Trump cũng dành một vai trò quan trọng cho chính quyền Palestine (P.A.).
Theo điểm số 9 và số 19, quyền quản trị Gaza sau này sẽ được chuyển giao cho chính quyền Palestine, mở ra “một lộ trình đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và xây dựng nhà nước Palestine – khát vọng chính đáng của người dân Palestine.” Các điểm này được cho là thuận theo yêu cầu của các nước Ả Rập đồng minh của Mỹ, muốn một nhà nước Palestine không cực đoan tồn tại song song và hòa bình với nhà nước Do Thái.
Nhưng chính phủ cực hữu Israel từ lâu đã phản đối chính quyền Palestine vì cho rằng P.A. ủng hộ khủng bố, bất chấp thực tế P.A. (cai trị West Bank) và Hamas (cai trị Gaza) là hai đối thủ không đội trời chung. Trước khi xảy ra vụ Hamas tấn công tàn bạo vào lãnh thổ Israel hôm 7 Tháng Mười, 2023 , chính quyền Netanyahu đã âm thầm hỗ trợ Hamas đối đầu với P.A. để làm suy yếu chính quyền hợp pháp của người Palestine được quốc tế công nhận.
Giao quyền cai quản Dải Gaza cho P.A., tạo điều kiện để người Palestine có một chính quyền thống nhất trên toàn bộ lãnh thổ chính là điều mà ông Netanyahu đã nhiều lần bác bỏ. Chính quyền Israel trong tay những phần tử cực hữu hiện nay không chấp nhận sự tồn tại của nhà nước Palestine theo giải pháp “hai nhà nước” mà cộng đồng quốc tế theo đuổi xưa nay trong vấn đề Trung Đông. Ngay trong cuộc họp báo chung với ông Trump ngày 29 Tháng Chín vừa qua, ông Netanyahu vẫn khẳng định “Con báo P.A. không thể thay đổi các đốm đen trên bộ da của nó.”
Dưới sức ép của ông Trump, ông Netanyahu phải chấp nhận kế hoạch hòa bình Gaza, nhưng ông ta sẽ xung đột với các phần tử dân tộc cực đoan rất có thế lực trong chính phủ Israel và điều đó có thể khiến ông Netanyahu bất ngờ “quay xe” trong những ngày tới. Nếu Israel “quay xe” thì toàn bộ kế hoạch hòa bình Gaza sẽ sụp đổ cho dù Hamas có tuân thủ hay không.
Nếu không có điều khoản bảo đảm quyền tự quyết của người Palestine và sự hình thành nhà nước Palestine sau này thì đề nghị hòa bình Gaza 20 điểm của ông Trump không có gì mới và khó được chấp nhận rộng rãi. Cái mới tích cực của đề nghị là mở ra khả năng chấm dứt cuộc thanh lọc sắc tộc mà Israel đang thực hiện ở Gaza, đưa các tổ chức viện trợ nhân đạo của cộng đồng quốc tế trở lại mảnh đất đau thương này, cứu hàng triệu người khỏi nạn đói gay gắt và chặn đứng tham vọng của các nhóm cực hữu Do Thái muốn tái xâm chiếm và thôn tính phần lãnh thổ ít ỏi còn lại của người Palestine.
