Ít nhất 73 người, trong đó có 13 trẻ em, đã chết trong vụ hỏa hoạn vào sáng sớm 31 Tháng Tám tại một tòa nhà ở trung tâm thành phố Johannesburg, cho thấy thêm bằng chứng kinh khủng về bức tranh bi thảm của tình trạng nghèo đói lan rộng, thiếu nhà ở giá rẻ và sự suy thoái của các dịch vụ công cộng ở Nam Phi.
Chính quyền địa phương cho biết, đám cháy đã quét qua tòa nhà 5 tầng hoang phế ở nội thành với hơn 100 người sinh sống. Có hàng trăm tòa nhà được chiếm dụng bởi người nghèo vô gia cư khắp Johannesburg. Đó là những tòa nhà cao tầng đổ nát, thường bị chiếm dụng bất hợp pháp và bị cắt khỏi các dịch vụ công cộng như nước sinh hoạt, điện và thu gom rác thải.
Cơ quan dịch vụ khẩn cấp cho biết số người chết có thể còn tăng khi lực lượng cứu hộ rà soát các tầng trên của tòa nhà. Thị trưởng Johannesburg Kabelo Gwamanda cho biết chính quyền thành phố sở hữu tòa nhà này nhưng nó đã được một tổ chức phi lợi nhuận cho thuê để làm nơi ở cho những phụ nữ có hoàn cảnh khó khăn.
Đã có những cảnh báo những tháng gần đây về dịch vụ cứu hỏa công cộng của Johannesburg và việc thiếu phương tiện ứng phó. Tham nhũng, quản lý yếu kém và suy thoái kinh tế nghiêm trọng được ghi nhận khắp Nam Phi, trong bối cảnh đại dịch coronavirus đã làm xói mòn ngân sách của các chính quyền địa phương. Tại nhiều nơi, người ta từ lâu đã phớt lờ trách nhiệm sửa chữa cơ sở hạ tầng và cung cấp các dịch vụ thiết yếu.
Một dịch vụ như vậy là điện. Các nhà máy điện đốt than của công ty điện lực nhà nước liên tục ngừng hoạt động do cũ kỹ, bảo trì kém và bị cáo buộc phá hoại, gây ra tình trạng mất điện luân phiên trên toàn quốc; có nơi kéo dài hơn 11 giờ mỗi ngày và ngày càng gây khó khăn cho nền kinh tế vốn đang gặp khó khăn của Nam Phi.
Những người sống sót sau vụ cháy nói với truyền thông địa phương rằng ngọn lửa có thể bắt nguồn từ một ngọn nến được dùng để thắp sáng. Việc thiếu nước trong tòa nhà đã gây khó khăn và phức tạp thêm các nỗ lực ngăn chặn hỏa hoạn và cứu hộ. Theo nhiều người dân, phải mất một giờ các dịch vụ khẩn cấp mới phản hồi.
Những lỗ hổng trong các dịch vụ thiết yếu của chính phủ cũng dẫn đến sự phát triển của các dịch vụ chữa cháy tư nhân, một số do các công ty bảo hiểm đưa ra nhằm cố gắng giảm chi phí do các phản ứng khẩn cấp bị trì hoãn. Các dịch vụ này giúp giảm bớt tình trạng thiếu xe cứu hỏa ở Johannesburg; và xe cứu hỏa chỉ ưu tiên cho những khách hàng trả tiền.
Fire Ops, dịch vụ cứu hỏa tư nhân hợp tác với công ty bảo hiểm Discovery, cho biết họ là một trong số đội cấp cứu ứng phó với vụ cháy vào sáng sớm Thứ Năm 31 Tháng Tám. Wynand Engelbrecht, giám đốc cứu hỏa của Fire Ops, cho biết bên trong tòa nhà chứa đầy những căn lều tạm, nhiều căn đã bị người cư trú khóa qua đêm vì lý do an ninh, khiến nỗ lực cứu hộ trở nên phức tạp. “Chúng tôi phải mở từng cánh cửa,” ông nói. “Điều đó làm cho việc cứu hộ vô cùng khó khăn. Trong tòa nhà cũng không có nước.”
Lelethu Ndyamboti, phát ngôn viên của ủy ban thị trưởng về an toàn công cộng thuộc chính quyền thành phố Johannesburg cho biết, các cổng an ninh bên trong tòa nhà cũng bị khóa, khiến một số người nhảy ra khỏi cửa sổ và rơi xuống đất thiệt mạng. Ndyamboti cho biết thành phố hiện có 16 xe cứu hỏa hoạt động cho dân số hơn 5.5 triệu người. Xe được bố trí xung quanh thành phố và đôi khi xe phải di chuyển một quãng đường dài để đến nơi chữa cháy.
Nguyên nhân vụ cháy vẫn đang được điều tra, chính quyền thành phố Johannesburg cho biết. Hình ảnh từ hiện trường cho thấy các thi thể được phủ kín xếp hàng trước tòa nhà cháy thành than. Ndyamboti cho biết 53 người đã được điều trị vết thương trong vụ cháy và được đưa đến bệnh viện địa phương để điều trị thêm. Engelbrecht cho biết trong 50 năm làm lính cứu hỏa, ông chưa bao giờ chứng kiến ngọn lửa tàn khốc đến thế. “Chúng tôi chưa bao giờ gặp phải điều này.”
Wiseman Mpepa, người sống sót sau vụ cháy, nói với CNN rằng ông thức dậy khi thấy mọi người la hét. Sau khi nhìn thấy ngọn lửa chặn lối ra của tòa nhà, ông đập vỡ cửa sổ và cố trèo qua. Loạt video được quay ngay sau khi đám cháy bùng phát cho thấy ngọn lửa lớn màu cam nhấn chìm tầng dưới của tòa nhà trong khi rất nhiều người đứng bên ngoài.
Những bức ảnh cho thấy người xem tụ tập xung quanh các khu vực cháy bị phong tỏa, cửa sổ kính vỡ và quần áo vương vãi khắp nơi. Ngọn lửa bùng phát vào khoảng 1h30 sáng giờ địa phương, khi nhiều người bên trong tòa nhà đang ngủ say. Nam Phi đã chứng kiến loạt vụ hỏa hoạn kinh hoàng tại các khu nhà ở nhếch nhác khắp đất nước những tháng gần đây, và vụ cháy ngày 31 Tháng Tám là vụ cháy kinh khủng nhất những năm gần đây.
