Sự sụp đổ của chế độ Assad tại Syria giáng một đòn mạnh vào Iran, khiến mạng lưới ảnh hưởng của nước này tại Trung Đông, từ Hamas cho đến Hezbollah ở Lebanon, gần như tan thành mây khói. Không chỉ Iran chịu tổn thất, mà “sa hoàng” Putin cũng mất mát đáng kể. Bởi vì Điện Kremlin đã đặt cược vào liên minh quân sự với Iran, một liên minh vốn dĩ thiếu cân bằng giữa hai phe phái Sunni và Shiite, nên Nga đã đánh mất phần lớn ảnh hưởng của mình trong khu vực. Việc mất các căn cứ quân sự tại Syria càng làm suy yếu vị thế của Nga, gây khó khăn cho việc duy trì sự hiện diện tại Châu Phi. Tất cả những điều này đều bắt nguồn từ việc Nga thiếu một chiến lược đối ngoại dài hạn, thay vào đó, Điện Kremlin lại ưu tiên các liên minh chiến thuật và đặt niềm tin vào lòng trung thành cá nhân của các đối tác độc tài.
Ngòi nổ từ Gaza đến sự sụp đổ của Assad
Ít ai ngờ rằng cuộc tấn công khủng bố của Hamas vào Israel ngày 7 Tháng Mười, 2023, khởi nguồn từ dải Gaza, lại dẫn đến sự sụp đổ chóng vánh của chế độ Assad tại Syria, một gia tộc đã thống trị đất nước suốt nhiều thập kỷ. Nhìn lại sau hơn một năm, mọi việc trở nên rõ ràng hơn. Cuộc tấn công của Hamas đã châm ngòi cho chiến dịch chống khủng bố của Israel tại Gaza, leo thang thành một cuộc thanh trừng toàn diện. Hàng ngàn người Israel thiệt mạng và bị bắt làm con tin, trong khi phía Palestine cũng gánh chịu tổn thất nặng nề, khiến cộng đồng quốc tế gia tăng áp lực lên Israel. Tất cả dường như rơi vào một vòng luẩn quẩn của xung đột dai dẳng.
Tuy nhiên, tình hình càng trở nên phức tạp khi các lực lượng ủy nhiệm khác của Iran trong khu vực, bao gồm Houthi ở Yemen và Hezbollah ở Lebanon, tham gia cuộc chiến chống Israel. Israel đáp trả bằng các cuộc tấn công, không chỉ tiêu diệt các lãnh đạo cấp cao mà còn cả tầng lớp chỉ huy cấp trung của các nhóm phiến quân thân Iran, đặc biệt là Hezbollah. Đến khi ngừng bắn, Hezbollah đã suy yếu nghiêm trọng và có nguy cơ sụp đổ hoàn toàn nếu không có sự hỗ trợ từ Iran thông qua Syria.
Cùng với hai cuộc chiến liên quan này, các cuộc đấu tên lửa và chiến tranh khủng bố giữa Israel và Iran đã làm suy yếu chính Tehran, khiến nước này mất dần ảnh hưởng tại Syria. Các căn cứ của Iran tại đây trở nên trống rỗng. Trước đây, Iran áp dụng chiến lược bảo hiểm kép: khi Hezbollah bận đối phó với Israel, quân đội Iran sẽ hỗ trợ Assad; và ngược lại, nếu quân đội Iran rút lui, Hezbollah sẽ thay thế. Nhưng giờ đây, do cuộc chiến với Israel, cả hai lực lượng này đều không thể cứu vãn chế độ Assad đang sụp đổ.
Hiệu ứng dây chuyền từ tính toán sai lầm của Putin tại Syria
Việc Điện Kremlin từng bỏ rơi Assad khi cuộc nội chiến Syria bùng nổ 13 năm trước không còn là điều bí mật. Khi đó, chính Qassem Soleimani, tư lệnh lực lượng đặc biệt Al-Quds, đã phải đích thân can thiệp, gặp gỡ Putin và qua nhiều vòng đàm phán, thuyết phục ông ta rằng việc cứu vãn chế độ Syria không chỉ cần thiết mà còn mang lại lợi ích đáng kể. Nga đã lắng nghe Iran và quyết định can thiệp, một quyết định sau này chứng tỏ đã mang lại cho họ những lợi ích to lớn, cả về kinh tế lẫn địa chính trị.
Sự can thiệp của Nga đã tạo ra một làn sóng tị nạn khổng lồ, hàng trăm ngàn người Syria ồ ạt đổ vào Liên minh Châu Âu, tạo ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo chưa từng có. Trong khi đó, Nga đã khéo léo tận dụng tình hình để củng cố vị thế của mình trong khu vực. Họ giành được quyền kiểm soát một phần các mỏ dầu, thiết lập căn cứ trung chuyển quan trọng cho các dự án tại Châu Phi, củng cố căn cứ hải quân chiến lược ở Tartus và chiếm giữ một số sân bay then chốt.
Hơn thế nữa, Syria trở thành một bãi thử nghiệm quân sự thực tế, nơi Nga có thể rèn luyện quân đội, thử nghiệm vũ khí và trang bị mới trong điều kiện chiến đấu thực tiễn, chuẩn bị cho các cuộc chiến trong tương lai. Chính tại chiến trường Syria, lực lượng đánh thuê Wagner, cùng với hàng loạt tướng lĩnh và sĩ quan quân đội Nga, đã tích lũy kinh nghiệm chiến đấu vô giá, đóng góp không nhỏ vào cuộc chiến sau này tại Ukraine. Họ được trải nghiệm thực tế với các chiến thuật tác chiến, hệ thống vũ khí và hậu cần trong một môi trường phức tạp, điều mà các cuộc tập trận thông thường khó có thể tái hiện.
“Sa hoàng” Putin đương nhiên tin rằng mình đã giành được chiến thắng vang dội, một phần nhờ vào liên minh chiến lược với Iran. Khi Nga cần hỗ trợ quân sự trong cuộc chiến tại Ukraine, Iran là cái tên đầu tiên mà họ nghĩ đến. Sự hợp tác chặt chẽ giữa hai nước đã giúp quân đội Nga làm quen với các đặc tính chiến đấu của một số thiết bị của Iran, điển hình là máy bay không người lái, vốn đóng vai trò quan trọng trong cuộc xung đột.
Tuy nhiên, trong khi quá tập trung vào mối quan hệ với Iran, Putin đã không lường trước được sự xói mòn lòng trung thành từ các thế lực có ảnh hưởng khác ở Trung Đông và Vịnh Ba Tư. Các chiến lược gia Nga, có lẽ vì quá tự tin vào thỏa thuận với Iran, đã đánh giá thấp tầm quan trọng của việc duy trì cân bằng quyền lực trong khu vực. Khi tình hình Syria dần ổn định và cuộc chiến tại Ukraine leo thang, Nga đã quyết định rút bớt lực lượng tại Syria, chỉ để lại một lực lượng nhỏ, mang tính chất cảnh sát, để duy trì trật tự. Lực lượng này, phần lớn nằm dưới sự kiểm soát của Assad và phụ thuộc hoàn toàn vào Iran, đã không đủ sức chống đỡ trước những biến động mới.
Và đây chính là sai lầm chiến lược của Nga. Họ không chỉ đang mất dần ảnh hưởng tại Syria, đánh mất nguồn lợi kinh tế đáng kể – nguồn thu đã nuôi sống không chỉ Wagner của Prigozhin mà có thể còn nhiều tướng lĩnh Nga khác – mà còn đặt ra câu hỏi về khả năng duy trì sự hiện diện của mình tại Châu Phi. Liệu Nga còn có thể tiếp tục hỗ trợ các đồng minh như Nguyên soái Haftar ở Libya, Quân đoàn châu Phi, chính quyền thân Nga ở Sahel, và đảm bảo an ninh cho các công ty Trung Quốc hoạt động tại Châu Phi hay không, vẫn còn là một câu hỏi chưa có lời đáp. Việc mất đi Syria đồng nghĩa với việc mất đi một vị trí chiến lược quan trọng, gây khó khăn cho việc triển khai sức mạnh và ảnh hưởng của Nga trên toàn cầu.
Chưa dừng lại ở đó, vào ngày 7 Tháng Mười Hai tại Paris, bên lề hội nghị thượng đỉnh không chính thức diễn ra cùng thời điểm với lễ khánh thành Nhà thờ Đức Bà sau trùng tu, Donald Trump đã có cuộc gặp gỡ với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ngay sau đó, ông đã đưa ra những tuyên bố liên quan đến tình hình Syria và Ukraine, kêu gọi Putin tiến hành đàm phán khẩn cấp và bóng gió về việc Nga buộc phải rút khỏi Syria. Bất kể Điện Kremlin có hành động như thế nào, sự sụp đổ của chế độ Assad vẫn được coi là một thất bại cá nhân của Vladimir Putin trên trường quốc tế. Việc đặt cược vào Iran và chế độ Assad đã đẩy ông vào thế khó.
Qua nhiều năm, Điện Kremlin đã gây tổn hại nghiêm trọng đến mối quan hệ với Israel. Israel cáo buộc Nga trực tiếp cung cấp vũ khí cho Hezbollah, hỗ trợ Hamas và duy trì liên minh quân sự với Iran. Tương tự, mối quan hệ với Ả Rập Saudi cũng trở nên lạnh nhạt. Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ đẩy Nga ra khỏi Nam Caucasus, hỗ trợ Azerbaijan chiếm Nagorno-Karabakh, mà còn sử dụng các nhóm phiến quân thân Thổ Nhĩ Kỳ để tiêu diệt lực lượng thân Nga cuối cùng tại Syria.
Thay vì theo đuổi chính sách cân bằng lợi ích, tận dụng mâu thuẫn giữa các bên để trục lợi, nước Nga dưới thời Putin đã lựa chọn trở thành đồng minh của các nhà độc tài trên thế giới và là đối tác quân sự của Iran. Hậu quả là Nga phải gánh chịu một thất bại chiến lược nặng nề. Chính sách đối ngoại của Nga trong những thập kỷ gần đây chỉ là sự tiếp nối của chính sách quân sự và thuộc địa mang tính chất bóc lột tại Châu Phi và Trung Đông.
Đối với Putin, các liên minh chiến thuật ngắn hạn được đặt lên trên lợi ích dài hạn, lợi nhuận trước mắt được ưu tiên hơn thu nhập bền vững. Điều này dẫn đến sự sụp đổ dần dần của hầu hết các liên minh và cấu trúc mà Putin đã dày công xây dựng ở Trung Đông và Châu Phi trong suốt 15 năm qua.
Syria chính là minh chứng rõ ràng nhất cho thất bại của chính sách này, một chính sách mà cá nhân Vladimir Putin phải chịu trách nhiệm. Chính ông là người đã bắt đầu thay thế lợi ích chiến lược của Nga tại Armenia bằng những toan tính cá nhân, chẳng hạn như mối quan hệ với Erdogan và sự ác cảm với Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan.
Những thất bại của Putin đã tạo động lực cho những ai muốn hỗ trợ Ukraine chống lại cuộc xâm lược của Nga. Hiện tại, đây mới chỉ là phản ứng cảm tính. Tuy nhiên, đôi khi, để tình hình thay đổi, điều quan trọng là phải nhận ra sự thật, như việc nhiều người trước đây tin rằng không còn lựa chọn nào khác, giờ đây đã thấy rõ sự thật phũ phàng.
