Thứ Sáu tuần trước, 19 Tháng Chín, chính quyền Donald Trump bất ngờ thông báo tăng phí cấp thị thực (visa) H1-B cho mỗi người lao động lành nghề nước ngoài đến làm việc tại Mỹ thêm $100,000 có hiệu lực từ ngày 21 Tháng Chín. Quyết định đột ngột này không chỉ gây hoảng loạn cho các công ty và người lao động mà có nguy cơ làm suy yếu phẩm chất và năng lực cạnh tranh của các công ty Mỹ. Tại sao?
Hai mặt của H1-B
Năm 1990, để giải quyết tình trạng thiếu lao động, Tổng Thống George H. W. Bush ban hành “Luật Di Trú 1990” (S.358), cho phép tăng số di dân vào Mỹ là “người có kỹ năng và phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế, khuyến khích những người có tài năng đặc biệt như các nhà khoa học, kỹ sư và nhà giáo dục.” Thị thực H1-B ra đời từ đó, cấp cho người lao động có tay nghề, trình độ tối thiểu là tốt nghiệp đại học và được một công ty của Mỹ tuyển dụng.
Các chính phủ Mỹ thường cấp khoảng 85,000 thị thực H1-B mỗi năm. Do số đơn xin visa H1-B thường cao hơn nhiều lần so với “hạn ngạch” ít ỏi đó nên những hồ sơ được coi là đủ tiêu chuẩn còn phải trải qua cuộc “xổ số” (lottery) và chỉ những người may mắn nhất mới “trúng tuyển.” Vào đầu năm 2025 có khoảng 730,000 người ngoại quốc làm việc tại Mỹ theo thị thực H1-B, chiếm một tỷ lệ nhỏ trong lực lượng 163 triệu người lao động Mỹ.
Các công ty lớn trong lĩnh vực công nghệ chiếm phần lớn số thị thực H1-B, tiếp sau là các trường đại học và các cơ sở y tế. Tập đoàn Amazon chẳng hạn, hiện có khoảng 80,000 nhân viên có thị thực H1-B, riêng năm 2025 Amazon đã được phân bổ hơn 14,000 thị thực; các công ty lớn khác như Google, Microsoft, Meta, Apple… sử dụng từ 22,000 đến 30,000 nhân viên H1-B mỗi công ty.
Theo dữ liệu của Sở Di Trú và Nhập Tịch Hoa Kỳ (USCIS), cứ 100 người có thị thực H-1B thì có 71 người Ấn Độ, 12 người Trung Quốc, số còn lại đến từ Canada, Nam Hàn, Philippines, Mexico và Đài Loan. Các công ty bị cấm trả lương cho họ thấp hơn những nhân viên khác có cùng trình độ và kỹ năng.
Nhưng, thị thực H1-B có hai mặt: mặt tích cực là cung cấp cho nền kinh tế Mỹ một nguồn nhân lực đáng kể trong các ngành công nghệ và dịch vụ, đóng góp đáng kể vào tổng sản lượng GDP và quỹ an sinh xã hội. Nhưng mặt trái là chính sách H-1B đã bị các công ty công nghệ lợi dụng, thuê người lao động ngoại quốc thay vì tuyển dụng và trả lương cao cho người lao động Mỹ, tạo ra cuộc cạnh tranh không công bằng giữa người Mỹ và lao động nhập cư. Biện pháp tăng phí cấp thị thực H1-B thêm $100,000 của chính quyền Trump được cho là nhằm khắc phục mặt trái này.
Bảo vệ việc làm của người Mỹ?
Theo thông báo ngày 19 Tháng Chín của Tòa Bạch Ốc (Fact Sheet: President Donald J. Trump Suspends the Entry of Certain Alien Nonimmigrant Workers), biện pháp tăng phí thị thực H1-B thêm $100,000 là nhằm bảo vệ việc làm của người Mỹ, chấm dứt tình trạng công nhân Mỹ bị lao động nước ngoài lương thấp thay thế, gây ra mối đe dọa về an ninh kinh tế và an ninh quốc gia.
Thông báo đưa ra dữ kiện cho biết số nhân viên công nghệ thông tin (IT) sử dụng thị thực H1-B đã tăng từ 32% năm 2003 tới hơn 65% trong các năm qua; số sinh viên [Mỹ] tốt nghiệp ngành khoa học máy tính đã tăng lên 6.1%, ngành kỹ thuật máy tính lên 7.5% – cao hơn gấp đôi số sinh viên ngành sinh học hoặc lịch sử nghệ thuật bị thất nghiệp.
Số chuyên viên về STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán) là người ngoại quốc làm việc ở Mỹ đã tăng gấp đôi từ năm 2000 đến 2019 dù cùng thời gian này số công việc làm về STEM chỉ tăng 44.5%. Thông báo cũng chỉ ra một số công ty không nêu tên đã tiếp nhận 5,189 lao động H1-B trong năm 2025 đồng thời sa thải 16,000 nhân viên Mỹ; một công ty ở Oregon tiếp nhận 1,698 nhân viên H1-B và sa thải 2,400 nhân viên Mỹ hồi Tháng Bảy…
Tuy nhiên, các nhà quan sát chỉ ra việc tiếp nhận nhân viên H1-B không hẳn là nguyên nhân dẫn tới việc sa thải nhân viên người Mỹ. Lập luận người Mỹ bị người ngoại quốc đến Mỹ làm việc thay thế với mức lương thấp hơn cũng không có căn cứ vững chắc.
Bà Esther Crawford, cựu quản trị mạng xã hội Twitter, hiện là giám đốc quản lý sản phẩm tại Meta (Facebook), chia sẻ trên LinkedIn rằng “người nhập cư có tay nghề cao không lấy đi cơ hội của chúng ta, họ xây dựng cùng chúng ta. Một số đồng nghiệp giỏi nhất trong sự nghiệp của tôi là những người có visa H-1B, đang theo đuổi ‘Giấc Mơ Mỹ.’ Lợi thế của nước Mỹ luôn là khả năng thu hút những con người thông minh, đầy hoài bão từ khắp nơi trên thế giới.”
Ông Elon Musk, chủ các công ty Tesla, SpaceX, Neuralink… – một nhà kinh doanh đi lên từ thị thực H1-B – có nhận xét tương tự. Theo ông, nước Mỹ rất thiếu kỹ sư tài năng do ít người Mỹ theo học các ngành khoa học và công nghệ; và đó là lý do Mỹ cần có chương trình H-1B để bổ sung chứ không phải để thay thế lao động bản xứ.
Nhà kinh tế học được giải Nobel Paul Krugman nhận xét, cho phép người nước ngoại quốc có tay nghề cao vào làm việc là rất có lợi cho kinh tế Mỹ. “H1-B visa là thành phần thiết yếu tạo nên thành công của nước Mỹ. Chương trình này đưa những người tốt nhất, sáng chói nhất từ khắp thế giới đến giảng dạy trong các đại học Mỹ, làm nghiên cứu trong các viện nghiên cứu và lao động trong lĩnh vực công nghệ,” ông Krugman nói.
Tuy nhiên, thông báo thượng dẫn của Tòa Bạch Ốc nhận định rằng, chương trình H1-B không khích lệ người lao động Mỹ tương lai chọn học các ngành khoa học và công nghệ, từ đó đe dọa an ninh quốc gia. “Khi người Mỹ nhận ra rằng họ không thể kiếm sống bằng nghề kỹ sư, họ sẽ từ bỏ nghề này. Chương trình H-1B đã làm trầm trọng thêm sự thiếu hụt mà lẽ ra nó phải giải quyết,” nhà báo Farah Stockman trong Ban Biên Tập báo The New York Times tán thành.
Nhưng thực tế, tiền lương và đãi ngộ cho lao động lành nghề trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ, kể cả người Mỹ và người ngoại quốc, hiện khá cao so với mặt bằng lương bổng và so với nhiều ngành nghề dịch vụ khác.
Giá tăng, công việc chảy ra nước ngoài
Trở lại với chính sách tăng phí thị thực H1-B thêm $100,000 nhiều nhà kinh tế cho rằng nó sẽ đè nặng lên thị trường lao động Mỹ vốn đã suy yếu bởi vì ảnh hưởng kéo dài từ chính sách thương mại của ông Trump; chi phí leo thang sẽ gây áp lực lên doanh nghiệp và cuối cùng tác động tới khách hàng.
Khoản phí thị thực $100,000 trong ba năm có nghĩa là công ty phải chi thêm cho mỗi nhân viên H1-B của mình mỗi năm $33,000 ngoài tiền lương, tiền thưởng và các phúc lợi thông thường khác. Các công ty lớn như Amazon, Meta hoặc Google sẽ tính khoản phí này vào giá sản phẩm/dịch vụ mà khách hàng phải trả cho dù sức cạnh tranh của công ty sẽ giảm đi. Với các công ty khởi nghiệp (start-up) khoản chi thêm này gần như nằm ngoài khả năng.
Một số chuyên gia dự đoán, mức phí thị thực mới không chỉ làm suy yếu khả năng thu hút nhân tài nước ngoài tới Mỹ làm việc mà còn làm chảy máu chất xám theo chiều ngược lại: nhiều công ty Mỹ sẽ chuyển một số hoạt động ra nước ngoài, tới những thị trường có đông lao động lành nghề – giống như các nhà máy Mỹ đã chuyển sang Á Châu để tận dụng nhân công giá rẻ mấy chục năm qua.
“Khi việc thu hút nhân tài ngoại quốc trở nên quá đắt đỏ, đồng thời buộc nhiều sinh viên quốc tế phải rời Mỹ sau khi tốt nghiệp, tình trạng ‘chảy máu chất xám’ sẽ đè nặng lên năng suất,” một kinh tế gia nhận định. Tham vọng của ông Donald Trump vực dậy sản xuất công nghiệp của Mỹ sẽ chẳng đi đến đâu nếu thiếu nguồn nhân lực tay nghề cao.
Khi tranh cử năm ngoái, ông Trump nói rằng: “Khi bạn tốt nghiệp đại học, tôi nghĩ bạn sẽ tự động nhận được thẻ xanh [thường trú tại Hoa Kỳ] như một phần của bằng cấp” – nhắc lại một lời hứa mà ứng cử viên đảng Dân Chủ Hillary Clinton đưa ra trong kỳ bầu cử 2016.
Hôm 28 Tháng Mười Hai năm ngoái, trả lời phỏng vấn báo The New York Post, ông Trump nói ông “luôn ủng hộ thị thực H-1B… Tôi có nhiều H-1B trong các khách sạn của mình. Tôi tin ở H-1B. Tôi dùng nó rất nhiều lần. Đó là một chương trình vĩ đại.”
Thế rồi hiện nay, dưới sức ép của các nhân vật MAGA chủ trương “Nước Mỹ Trên Hết,” ông Trump đã phải quay xe 180 độ, ban hành quyết định tăng phí thị thực H1-B nói trên. Các lý thuyết gia cực hữu luôn miệng bài bác người nhập cư và thực hành những chính sách khắc nghiệt để tạo dựng một nước Mỹ của người Mỹ, trái hẳn với truyền thống tiếp nhận và dung nạp người di cư khắp thế giới. Bà Laura Loomer, một người thân cận của Tổng Thống Trump, còn gọi những người Ấn Độ đến Mỹ làm việc theo thị thực H1-B là “những kẻ xâm lược từ thế giới thứ ba!”
Khi tranh cử, ông Trump cam kết trục xuất hết những người nhập cư bất hợp pháp phạm tội đại hình. Nhưng chính quyền của ông lại đẩy mạnh các chiến dịch truy lùng, giam giữ và trục xuất người nhập cư không giấy tờ, đa số là người lao động bình thường, 70% trong số họ không có tiền sử phạm tội. Chính sách đó đã giáng một đòn mạnh vào các ngành nông nghiệp, xây dựng, khách sạn và y tế; nhiều cơ sở, nông trại không hoạt động được vì thiếu nhân công.
Chính sách cắt giảm ngân sách nghiên cứu khoa học, can thiệp vào các trường đại học để loại bỏ tư tưởng D.E.I. (đa dạng, công bằng và bao dung) đã khiến cho nhiều giáo sư, nhà khoa học, nhà nghiên cứu rời nước Mỹ, đi tìm cơ hội làm việc ở các nước khác. Một cuộc chảy máu tài năng rất đau đớn.
