Nhân quyền bị đặt xuống hàng thứ yếu
Khi FIFA trao quyền tổ chức một sự kiện thể thao quốc tế lớn cho Qatar vào năm 2010, những người bảo vệ quyền công dân đã đặt ra những câu hỏi ngay từ đầu. Họ hỏi tại sao lại chọn Qatar khi ở quốc gia giàu có này, ai cũng biết đồng tính luyến ái là bất hợp pháp, phụ nữ hầu như không có quyền gì khi phải tuân theo “luật giám hộ của nam giới” và bề dày hồ sơ vi phạm nhân quyền lâu đời của Qatar.
Ngay cả Cựu chủ tịch FIFA Sepp Blatter, người từng chủ trì cuộc tuyển chọn quốc gia đăng cai (và Qatar chiến thắng), cũng thừa nhận: “Đó là một lựa chọn tồi!”. Theo tờ The Guardian và Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch), các sân vận động và cơ sở hạ tầng dành cho World Cup 2022 được xây dựng bằng công sức của những lao động nghèo bị lạm dụng dẫn đến hệ quả thảm khốc là nhiều người bị chết oan uổng vì nhiều lý do.
Qatar đã hối lộ các quan chức bóng đá có quyền bỏ phiếu chọn quốc gia đăng cai để giành vị thế nước chủ nhà World Cup và sau đó tiếp tục hối lộ cho nhiều quan chức chính phủ nước ngoài để họ ngoảnh mặt làm ngơ trước những nỗi đau của con người. Khi quả bóng bắt đầu lăn, chính phủ Qatar cũng khởi động chiến dịch kiểm soát chặt cách ăn mặc của những khán giả đến dự World Cup, lấy cớ vi phạm các nguyên tắc văn hóa, mỹ tục và tôn giáo của nước chủ nhà dù World Cup là môn thể thao không phân biệt.
Đồng tiền và sự hổ thẹn
Cả cầu thủ và khán giả chỉ bày tỏ sự phản đối chừng mực trước các quy tắc nghiêm ngặt của nước chủ nhà mà không gây ra tình huống nguy hiểm nào ảnh hưởng đến chất lượng các trận đấu và không khí hội hè bên ngoài sân cỏ. Ví dụ các cầu thủ Đức chỉ lấy tay che miệng khi chụp ảnh chính thức trước một trận đấu. “Đây không phải là tuyên bố chính trị nhưng nhân quyền là thứ không thể thương lượng” – tuyên bố của đội Đức nhấn mạnh. Đội trưởng của một số đội đã lên kế hoạch đeo băng tay cầu vồng để phản đối việc Qatar xem thường quyền của cộng đồng các giới tính khác LGBTQ, nhưng họ đã không làm sau khi FIFA đe dọa sẽ rút thẻ vàng.
Thay vào đó, các chính trị gia Đức, Anh và Bỉ thay mặt cầu thủ đeo băng tay cầu vồng trên khán đài. Các cầu thủ Iran dũng cảm từ chối hát theo Quốc ca trước khi trận đấu đầu tiên bắt đầu để bày tỏ tình đoàn kết với những người biểu tình chống chính phủ ở quê nhà. Lẽ ra không có ai ngạc nhiên trước sự mạnh tay của Qatar vì quốc gia này đã từng mua chuộc thành công nhiều chính phủ trên khắp thế giới để hoàn thành mục tiêu.
Mới đây, một phó chủ tịch Nghị viện châu Âu đã bị bắt với cáo buộc nhận hàng trăm ngàn đôla tiền mặt của Qatar để bảo vệ quốc gia này trước các chỉ trích. Theo nghiên cứu của tổ chức điều tra OpenSecrets, tại Mỹ, Qatar đã chi hơn $72 triệu cho cuộc vận động hành lang kể từ năm 2015, nhiều hơn cả Apple và Hiệp hội Súng trường Quốc gia (National Rifle Association-NRA) cộng lại.
FIFA bỏ lỡ cơ hội
FIFA đã có cơ hội cuối cùng để cứu vớt chút danh dự của mình, nhưng họ đã từ chối yêu cầu của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky về việc chia sẻ một thông điệp hòa bình của ông trước trận chung kết. Dù các quan chức FIFA hứa sẽ tạo ra một quỹ để bồi thường thêm tiền cho người lao động nhập cư đóng góp cho World Cup bị thiệt thòi nhưng dường như chỉ là “hứa để mà hứa”!
Thay vì thừa nhận sai lầm, Chủ tịch FIFA Gianni Infantino đã sử dụng cuộc họp báo trước ngày khai mạc để buộc tội các quốc gia phương Tây là “đạo đức giả”, biện minh cho nước chủ nhà, nhưng ông ta không thể “không nghe không nhìn” trước những gì mà mọi người trên hành tinh đều chứng kiến.
Thật vậy, World Cup là sự kiện thể thao hiếm hoi quy tụ hàng trăm triệu người trên thế giới, từ các bàn giao dịch chứng khoán ở Phố Wall đến các đường phố nghèo ở Dhaka, Bangladesh, cùng nhau xem những trận đấu hấp dẫn, những bàn thắng đẹp mắt và những cuộc lội ngược dòng ngoạn mục. Các trận đấu hoành tráng trong 90 phút hoặc hơn còn là cơ hội để gửi đi những thông điệp đề cao nhân quyền và phẩm giá con người. Chỉ tiếc là cơ hội hiếm có này đã bị FIFA bỏ lỡ!
Tiền vẫn đổ về
Ngày 16 Tháng Mười Hai, tại một cuộc họp báo, Chủ tịch Gianni Infantino hồ hởi tuyên bố FIFA đã đạt được doanh thu kỷ lục $7.5 tỷ tại World Cup Qatar thông qua các hợp đồng quảng cáo, tức nhiều hơn $1 tỷ so với World Cup 2018 tại Nga. Tự tin, Infantino dự báo World Cup 2026 được tổ chức tại Bắc Mỹ (Hoa Kỳ, Mexico và Canada) sẽ đạt doanh thu khủng $11 tỷ!
Không chỉ thương hiệu của các công ty lớn mà nhiều cựu cầu thủ như Tim Cahill, Cafu, Samuel Eto’o và Xavi cũng nhận lời làm đại sứ cho giải đấu năm nay. Đáng chú ý nhất là cựu danh thủ Anh David Beckham, người bị chỉ trích tự làm hoen ố “thương hiệu Beckham” khi trở thành đại sứ World Cup 2022.
Thương hiệu Beckham được cho là dễ nhận biết không thua gì thương hiệu của nhiều công ty đa quốc gia khác. Ngoài vai trò đại sứ tại Qatar, Beckham còn hợp tác với hãng Adidas, thương hiệu đồng hồ Tudor và thương hiệu rượu whisky Haig Club của riêng mình. Beckham cũng là một trong những người sở hữu câu lạc bộ bóng đá MLS Inter Miami.
“Theo tôi, khi tham gia vào bất kỳ hình thức quan hệ thương mại nào, đặc biệt là nhà tài trợ hoặc đại sứ, đều có thể dẫn đến rủi ro địa chính trị – Simon Chadwick, giáo sư thể thao và kinh tế địa chính trị tại Trường Kinh doanh SKEMA nói với CNN Sport – Beckham là hiện thân của quá trình thương mại hóa các môn thể thao cuối thế kỷ 20. Nếu anh ta tiếp tục làm những gì đang làm bây giờ, tôi lo ngại giá trị thương hiệu của anh ấy sẽ bị giảm. Beckham đang cố gắng tiếp thị bản thân với những người ra quyết định và các nhà tài chính có liên quan đến thể thao chuyên nghiệp trên khắp thế giới. Điều anh ấy quan tâm là đảm bảo thương hiệu Inter Miami bền vững về mặt tài chính”.
Wanda, một tập đoàn có trụ sở tại Trung Quốc, Qatar Airways và Qatar Energy đều là các nhà tài trợ hàng đầu của FIFA nhưng không sợ bị tác động bởi các chỉ trích nhân quyền giống như các đối tác phương Tây. Bốn thương hiệu Trung Quốc tài trợ cho giải đấu, Wanda, Vivo, Mengniu Dairy và Hisense dĩ nhiên không quan tâm đến quyền của LGBTQ.
Tuy nhiên, một số thương hiệu có câu trả lời rõ ràng cho các cáo buộc nhân quyền tại Qatar 2022. Ví dụ, nhà sản xuất trang phục thể thao Đan Mạch Hummel đã cung cấp cho đội tuyển những trang phục thi đấu mang tuyên ngôn nhân quyền (FIFA cấm đội tuyển quốc gia Đan Mạch tham gia nếu vẫn mặc những chiếc áo này tại World Cup). Chuỗi siêu thị Rewe của Đức cũng chấm dứt quan hệ với Hiệp hội bóng đá Đức sau khi FIFA trừng phạt những cầu thủ đeo băng tay “OneLove” phản đối chính sách với người đồng tính của Qatar mà hiệp hội chẳng có ý kiến.
Nhưng ngoài những ví dụ này (đều đến từ các nhà tài trợ đội tuyển quốc gia thay vì các nhà tài trợ giải đấu), các công ty phương Tây vẫn tương đối im lặng tại một trong những sự kiện sinh lợi lớn nhất trong thể thao.
FIFA chia các nhà tài trợ giải đấu thành ba cấp: “Đối tác” gồm Coca-Cola, Adidas, Visa, Wanda, Qatar Airways, Qatar Energy, Hyundai Kia; “Các nhà tài trợ World Cup” gồm Budweiser, McDonald’s, Mengniu Dairy, Hisense; và “Những nhà tài trợ khu vực”.
Vào Tháng Bảy, ba tổ chức nhân quyền Amnesty International, Human Rights Watch và Fair Square đã viết thư cho 14 nhà tài trợ FIFA và các nhà tài trợ World Cup kêu gọi “Hãy có giải pháp đối với tình trạng lạm dụng lao động nhập cư trong thời gian chuẩn bị World Cup”. Nhưng phản hồi nhận được rất yếu ớt nếu không muốn nói là… bao che. Amnesty International nêu rõ: “Chỉ có AB InBev/Budweiser, Adidas, Coca-Cola và McDonald’s hứa hỗ trợ bồi thường tài chính cho những lao động nhập cư bị tử vong hoặc thương tật, bị ăn cắp tiền lương hoặc nợ nần do tuyển dụng bất hợp pháp. Nhưng 10 nhà tài trợ còn lại không hồi đáp yêu cầu”.
CNN đã liên hệ với Adidas và công ty cho biết đã “làm việc với các đối tác, gồm chính phủ Qatar, Tổng thư ký Ủy ban tối cao (Supreme Committee) tổ chức World Cup, Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), các nhóm vận động nhân quyền, lao động quốc tế và các tổ chức công đoàn để cải thiện tình hình nhân quyền trong giải đấu. Coca-Cola cho biết “đã đóng một vai trò quan trọng trong việc thành lập Ban Cố vấn Nhân quyền của FIFA (tổ chức đầu tiên như vậy được thành lập bởi một cơ quan quản lý thể thao toàn cầu)”.
Coca-Cola là nhà tài trợ chính thức của sự kiện ủng hộ những người giới tính khác London and Brighton Pride 2022. Adidas cũng sản xuất dòng quần áo cầu vồng cho sự kiện Pride; còn McDonald’s cam kết “hỗ trợ và đấu tranh cho cộng đồng LGBTQ+” trong thời gian diễn ra Pride và sau đó; Budweiser sản xuất cốc in chữ Pride; trong khi Hyundai-Kia đăng thông báo “Ủng hộ cộng đồng LGBTQ+ không chỉ trong Tháng Pride mà là 365 ngày trong năm”.
Dù World Cup năm nay bị vấn đề nhân quyền và lao động nhập cư làm vấy bẩn nhưng bản thân bóng đá không bao giờ bị lu mờ. FIFA cho biết World Cup 2022 đã thu hút lượng khán giả truyền hình kỷ lục. Với số người xem khổng lồ này, một phát ngôn viên của Adidas nói với Reuters: “Hy vọng doanh thu của chúng tôi mùa World Cup năm nay sẽ đạt khoảng $421 triệu”.
