Nước Mỹ đang chấn động vì nhiều vụ xả súng giết người hàng loạt theo kiểu bắt chước nhau (copycat) trong vài ngày qua. Súng nổ, người chết từ các siêu thị, quán bar, nhà thờ, trường học, thậm chí cả ở nghĩa trang và bệnh viện. Nhưng còn một vấn nạn nhức nhối khác liên quan tới súng đạn: Các vụ xả súng trên đường cao tốc tại Mỹ mà bất cứ ai cũng có thể là nạn nhân đã tăng nhiều trong hai năm đại dịch và không có dấu hiệu cho thấy tình hình sẽ khả quan hơn.
Cái chết “không nguồn gốc” của Amani Morris
Vào sáng ngày 18 Tháng Mười Một, Amani Morris đang lái xe đi làm tại một trung tâm chăm sóc trẻ em ở khu vực vịnh San Francisco thì điện thoại đổ chuông. Đó là cuộc gọi Facetime của mẹ cô từ thành phố Atlanta. Bà Alicia Benton muốn nói chuyện, như bà thường làm, với hai đứa cháu, 5 tuổi và 3 tuổi, đang ngồi trong xe, do con rể tương lai cầm lái. Một lát, Morris, 29 tuổi, nói yêu mẹ và hẹn sẽ nói chuyện với bà sau rồi ngắt máy. “Đây là lần cuối cùng hai mẹ con nói chuyện với nhau”, bà Benton nhớ lại. Vài phút sau khi xe của Morris đến gần cầu Bay Bridge, một trong những ngã tư xuyên vịnh nhộn nhịp nhất, trên một trong những đoạn đường cao tốc tắc nghẽn nhất khu vực, một viên đạn lạc đi vào chiếc SUV, giết chết Morris. “Tai nạn” đến nay vẫn chưa được giải quyết.
Trường hợp “tai bay vạ gió” của Morris cho thấy một xu hướng tồi tệ đang diễn ra ở “tiểu bang Vàng” California và xa hơn nữa. Số vụ xả súng trên đường cao tốc có xu hướng tăng trên khắp nước Mỹ. Ở tiểu bang Michigan, nơi cảnh sát chỉ bắt đầu ghi nhận dữ liệu vào năm ngoái do nhận thấy sự gia tăng bất thường, đã có 67 người ở thành phố Detroit và các vùng ngoại ô bị bắn chết khi đang lưu thông trên xa lộ. Tại California, các vụ xả súng trên xa lộ được ghi nhận cũng tăng gấp đôi trong ba năm qua, từ 210 vụ trong năm 2019 lên gần 500 vụ trong 11 tháng đầu năm 2021 làm 50 người chết và 500 người bị thương. Còn ở tiểu bang Illinois, nơi số vụ xả súng trên đường cao tốc nhiều đến nỗi viên thống đốc đã cầu xin “hãy dừng lại”!
Cảnh sát Illinois đã công bố rộng rãi các biện pháp ngăn chặn và thông báo các vụ bắt giữ, gồm cả việc dựng một bảng điều khiển công khai thể hiện bản đồ các vụ nổ súng trên đường cao tốc qua tiểu bang kể từ năm 2019 đồng thời ban hành một đạo luật đặt theo tên Tamara Clayton, 55 tuổi, một nhân viên bưu chính bị bắn chết trên đường đi làm. Cái chết của bà Tamara vẫn chưa được giải quyết. Luật cho lắp đặt đầu đọc biển số xe độ nét cao ở hàng chục điểm trên đường cao tốc khu vực Chicago. Chính quyền các tiểu bang Ohio, Arizona, Texas và Washington không cung cấp dữ liệu cho truyền thông trong khi Georgia, Pennsylvania, Nevada, Florida, New York và Colorado cho biết “không theo dõi các vụ xả súng”.
Tỷ lệ bắt giữ thấp
Tại hai tiểu bang được khảo sát, ở phần lớn các vụ xả súng trên đường cao tốc không gây chết người tỷ lệ bắt được thủ phạm chỉ dưới 9%. Năm ngoái, ở California, cảnh sát chỉ bắt giữ nghi phạm trong 8% số vụ xả súng được ghi nhận. Ở Illinois là 5%. Chỉ ở Michigan là đạt 32%. Dù FBI không theo dõi các vụ xả súng trên xa lộ, nhưng cơ quan này có tổng hợp dữ liệu số vụ bắt giữ cho tất cả các vụ xả súng trên xa lộ. Kết quả năm 2018, tính chung cả nước Mỹ, tỷ lệ bắt giữ đạt 31%. Trong khi tỷ lệ bắt giữ các vụ dùng súng giết người ở Illinois và California cao hơn, 21% và 34%, tỷ lệ toàn quốc không nắm được vì FBI không thống kê các vụ giết người bằng súng và các vụ bắt giữ liên quan.
Các chuyên gia cho biết nếu bạo lực súng ngoài xa lộ không được giải quyết sẽ có tác động xấu đến cả thái độ của cảnh sát (buông xuôi) lẫn sự bùng nổ của loại tội phạm này. Paige Vaughn, giáo sư tội phạm học và xã hội học tại Đại học Spring Hill tiểu bang Alabama nhận định: “Người dân có cảm giác các nhân viên thực thi pháp luật không phản ứng và không được trang bị đầy đủ để bảo đảm an toàn cho họ ở những nơi công cộng”. Một quan chức tuần tra đường cao tốc ở California mô tả những tội ác trên xa lộ là “ghê rợn” khi ông tham gia điều tra. Một quan chức cảnh sát Michigan cho biết các vụ xả súng trên đường cao tốc ít có khả năng được giải quyết vì cả nạn nhân và nhân chứng đều không muốn cung cấp thông tin.
Đối với Benton, người mẹ nhớ lại con gái mình như một “ngôi sao sáng với nụ cười quyến rũ và một nhân cách lớn” thì cái chết của Morris khiến bà và nhiều người khác ở East Bay rất tức giận. “Tôi tức giận vì lẽ ra họ phải làm được một điều gì đó. Nếu đây là Hollywood hoặc Palisades, mọi việc có lẽ đã khác!”. Trong một tuyên bố bằng văn bản, Cơ quan Tuần tra Xa lộ California (California Highway Patrol-CHP) khẳng định họ “luôn điều tra tất cả các vụ bạo lực một cách nghiêm túc và tích cực để bắt giữ những kẻ chịu trách nhiệm”.
Tìm các giải pháp khả thi
Theo cảnh sát California các vụ xả súng trên đường cao tốc có chiều hướng tăng khi đại dịch coronavirus bắt đầu. Ryan Stonebraker, Giám đốc Bộ phận Dịch vụ Bảo vệ (Protective Services Division) thuộc CHP cho biết mô hình giao thông bị thay đổi và doanh số bán súng tăng vọt là nguyên nhân chính. “Các vụ xả súng trên đường cao tốc liên quan đến băng đảng và những cơn thịnh nộ bất ngờ trên đường”. Từ năm 2020 đến năm 2021, xả súng băng đảng giảm 38% nhưng xả súng do tức giận lại tăng 54%. Stonebraker nói: “Có rất nhiều yếu tố gây căng thẳng và giận dữ trong thời đại dịch. Có rất nhiều người không hài lòng, họ khó chịu hoặc rất lo lắng về sự an toàn của mình và gia đình trước đe doạ của virus”.
Giả thuyết về sự liên quan giữa căng thẳng do đại dịch và tăng doanh số bán súng với tăng số vụ xả súng trên xa lộ đã tìm được sự đồng tình trong một báo cáo gần đây của tổ chức Everytown for Gun Safety, một nhóm vận động và nghiên cứu phi lợi nhuận khi nó phát hiện ra số vụ xả súng gây tử vong trên đường đã tăng hơn gấp đôi trên khắp nước Mỹ từ năm 2019 đến 2021. Báo cáo xem xét tất cả các con đường và gợi ý xu hướng sẽ không chậm lại. Xa lộ liên bang Interstate 80, con đường nơi cô Morris bị bắn chết, ghi nhận số vụ xả súng nhiều nhất từ năm 2020 đến 11 tháng đầu năm ngoái với 73 vụ. Interstate 580, đi từ Central Valley vào Bay Area, đứng thứ hai, với 69 vụ. “Dù xả súng trên xa lộ không phải điều mới lạ, nhưng trước đây bang chưa bao giờ chứng kiến sự nhảy vọt như vậy” – Stonebraker nhận xét.
Trong một vụ nổ súng hai tuần trước khi Morris chết, trên một đoạn đường cao tốc cách đó vài dặm, bé Jasper Wu, 23 tháng tuổi, bị mất mạng oan uổng khi em đang ngủ trên ghế dựa xe hơi. Vào Tháng Hai, huyền thoại bóng rổ Gene Ransom sống tại Bay Area cũng thiệt mạng trên Interstate 880. Nghi can bị bắt vài giờ sau, nhưng vụ bé Jasper vẫn bế tắc. Cha mẹ của Jasper đã từ chối phỏng vấn nhưng hy vọng các gia đình khác sẽ không phải chịu đựng nỗi đau của họ.
Carl Chan, Chủ tịch Phòng thương mại Oakland Chinatown, một nhà kinh doanh bất động sản và hỗ trợ gia đình Jasper cho biết khoản tiền thưởng $10,000 sẽ được Quỹ khen thưởng Tội phạm Chống lại Người Châu Á (Crimes Against Asians Reward Fund) trao cho người cung cấp thông tin dẫn đến việc bắt giữ và truy tố thủ phạm. Ông nói: “Jasper không bị nhắm mục tiêu mà chết là do đạn lạc. Viên đạn đó có thể là bạn, tôi, bạn bè hay người thân của bạn”.
Cách biệt rộng giữa tỷ lệ bắt giữ và số vụ xả súng không phải là điều bất thường. Anthony Braga, nhà tội phạm học tại Đại học Pennsylvania viết trong một bài báo vào năm ngoái là các cơ quan cảnh sát đang nghiên cứu vấn đề này để tăng cường nhân sự hoạt động điều tra. Nếu là vụ nổ súng gây tử vong, một cảnh sát có kinh nghiệm sẽ thụ lý vụ việc. Stonebraker đã chỉ ra một số yếu tố khiến việc thu thập bằng chứng và nhân chứng trên xa lộ rất khó khăn. Ví dụ tiếng ồn và nhiều xe cộ qua lại. Đối với Jayla Shelton, nỗ lực của tiểu bang Illinois dùng máy ảnh chụp rõ nét biển số để xác định và bắt giữ nghi phạm là bước đi đầu tiên để làm nản lòng những kẻ từng cướp đi sinh mạng bà Tamara Clayton, người mẹ đơn thân của cô. Nhưng cô lo lắng là chỉ chừng đó thôi là chưa đủ.
(theo NBC News)
Đọc thêm:
