Một cựu nhân viên quản lý rủi ro của TikTok đã gặp các nhà điều tra của Quốc hội để chia sẻ mối lo bảo vệ dữ liệu người dùng Mỹ. Việc ông ta chỉ ra các bằng chứng cho thấy “TikTok nói dối và che đậy hoạt động gián điệp của chính phủ Trung Quốc” khiến các nhà lập pháp nghi ngờ tính trung thực của ứng dụng này vào thời điểm nhiều người đang nghĩ đến việc áp đặt lệnh cấm TikTok trên toàn quốc.
“Người thổi còi” tiết lộ gì?
Tuyên bố của “người thổi còi” (whistleblower) về các lỗi bảo mật dữ liệu đã nhấn mạnh “sự cấp thiết và nghiêm túc” mà Quốc hội Mỹ cần thực hiện đối với ứng dụng video ngắn rất phổ biến với hơn 100 triệu người dùng tại Mỹ. Trong một cuộc phỏng vấn độc quyền với tờ The Washington Post, cựu nhân viên TikTok – đã làm việc sáu tháng trong bộ phận An toàn và Tin cậy (Trust and Safety, nơi giám sát các vấn đề tuân thủ và quản lý rủi ro kỹ thuật, gồm cả quy định nhân viên nào có quyền truy cập vào các công cụ của công ty và dữ liệu người dùng) trước khi rời công ty vào đầu năm 2022 – cảnh báo rằng hoạt động do thám có thể chuyển dữ liệu của người dùng Mỹ đến công ty mẹ ByteDance tại Trung Quốc (TQ).
Để chứng minh, ông chia sẻ với The Post một đoạn mã cho thấy TikTok có thể kết nối với các hệ thống được liên kết với Toutiao, một ứng dụng tin tức phổ biến của TQ do ByteDance làm chủ. Ông nhấn mạnh: “Liên kết đó có thể cho phép chính phủ TQ lén lút can thiệp vào luồng dữ liệu của người dùng Mỹ”. Ban lãnh đạo TikTok giải thích là cựu nhân viên này “đã hiểu sai kế hoạch” và “vì ông ấy bị chấm dứt hợp đồng vài tháng trước khi nó được hoàn thiện nên không biết gì về Dự án Texas và nhiều điểm bổ sung quan trọng trong năm qua”.
Các cáo buộc của người này có nguy cơ làm suy yếu kế hoạch tái cấu trúc trị giá $1.5 tỷ được gọi là Dự án Texas (Project Texas) mà TikTok đã quảng bá rộng rãi ở Washington như “phương cách hoàn hảo để vô hiệu hóa nguy cơ thông tin người dùng Mỹ bị chính phủ TQ đánh cắp hoặc lạm dụng dữ liệu”. Tiết lộ mới của cựu nhân viên củng cố cho suy đoán đã có từ lâu: “Thuật toán đề xuất video và dữ liệu người dùng của TikTok dễ bị chính phủ TQ tác động để tuyên truyền hoặc gián điệp”.
Kể từ năm 2019, ban lãnh đạo TikTok và ByteDance đã đàm phán với các quan chức liên bang Mỹ thuộc Ủy ban Đầu tư nước ngoài tại Hoa Kỳ (Committee on Foreign Investment in the United States- CFIUS) về các tiêu chuẩn quyền riêng tư và biện pháp bảo vệ kỹ thuật mà họ phải áp dụng để hoá giải các mối lo về an ninh quốc gia Mỹ. Công ty đã hoàn thiện Dự án Texas vào Tháng Tám qua và trình lên CFIUS nhưng vẫn chưa được uỷ ban phê duyệt.
Khả năng TikTok bị cấm trên toàn quốc còn rất xa
Shou Zi Chew, Giám đốc điều hành của TikTok, sẽ bị các nhà lập pháp chất vấn về Dự án Texas và khả năng can thiệp của chính phủ TQ trong phiên điều trần trước Thượng viện vào cuối Tháng Ba 2023.
“Người thổi còi” cho biết ông đã gặp các nhân viên trong văn phòng của Thượng nghị sĩ Charles E. Grassley (Cộng hoà-Iowa) và Mark R. Warner (Dân chủ-Virginia). Ngày 7 Tháng Ba, Warner và một nhóm thượng nghị sĩ lưỡng đảng đã đề xuất một dự luật sẽ trao cho Bộ Thương mại quyền trực tiếp cấm TikTok và các ứng dụng có chủ sở hữu nước ngoài sau khi đánh giá đúng nguy cơ của nó.
Một dự luật khác do Ủy ban Đối ngoại Hạ viện đưa ra vào tuần trước cũng cho phép Tổng thống Biden cấm hoàn toàn TikTok. Ngày 8 Tháng Ba, Toà Bạch Ốc hứa ủng hộ dự luật của Warner nhưng cũng đang chờ kết quả đàm phán của TikTok với CFIUS. Hiện đã có hơn hai chục tiểu bang thông qua lệnh cấm TikTok trên các thiết bị do chính quyền địa phương sở hữu, nhưng một phán quyết của tòa án liên bang năm 2020 và một nhóm ngày càng đông các nhà hoạt động vì quyền tự do dân sự và các đảng viên Dân chủ trong Quốc hội có lập luận khác:
“Một lệnh cấm TikTok trên toàn quốc sẽ vi phạm Tu chính án thứ nhất chống lại việc chính phủ liên bang ban hành bất kỳ luật hạn chế quyền tự do ngôn luận nào của công dân Mỹ”.
Người thổi còi cũng cho rằng lệnh cấm trên toàn quốc là không cần thiết để giải quyết các mối lo ngại về kỹ thuật. Theo ông, chỉ cần khắc phục lỗ hổng bằng các giải pháp hiệu quả hơn và khả thi hơn trong Dự án Texas.
Dự án Texas sẽ chuyển các hoạt động của TikTok tại Mỹ thành một công ty con mới có tên TikTok U.S. Data Security và ban lãnh đạo sẽ được chính phủ Mỹ xem xét kỹ lưỡng và báo cáo với CFIUS (theo biên bản các cuộc họp được TikTok trao cho các nhà nghiên cứu, nhà báo và các thành viên của Quốc hội).
Dự án nêu rõ: “Tất cả dữ liệu người dùng ở Mỹ sẽ được lưu trữ trong một hệ thống có các cổng chỉ được phép vào dưới sự giám sát chặt chẽ. Mã của TikTok và các thuật toán đề xuất cũng được các kỹ sư của Oracle thẩm tra để cảnh báo kịp thời cho các cơ quan quản lý của Mỹ nếu có những lo ngại an toàn”.
Samm Sacks, thành viên cấp cao tại Trung tâm TQ Paul Tsai (Paul Tsai China Center) thuộc Trường Luật Yale, nói: “Dự án phản ánh nỗ lực của TikTok nhằm trao cho chính phủ Mỹ quyền giám sát và kiểm soát chưa từng có đối với cách thức hoạt động của một công ty. Nếu kế hoạch không hoạt động và có rò rỉ dữ liệu, TikTok sẽ phải chịu sự giám sát nhiều hơn so với các công ty truyền thông xã hội đang hoạt động ở Mỹ”.
Nhưng những người hoài nghi có ý kiến khác. Họ lập luận: “Không có biện pháp kỹ thuật nào có thể loại bỏ quyền can thiệp của ByteDance. Chủ nhân của TikTok hoàn toàn có thể gây áp lực buộc công ty phải kiểm duyệt các nội dung không có lợi cho TQ và thêm liều lượng ủng hộ chính phủ”. Năm ngoái, các nhân viên của TikTok từng thừa nhận rằng một nhóm nhân viên ByteDance ở Bắc Kinh đã tác động vào các công cụ thiết kế, kỹ thuật và phần mềm mà họ sử dụng hàng ngày trên TikTok.
Nếu Dự án Texas bị bác, một số thành viên của Quốc hội tin rằng giải pháp duy nhất là buộc ByteDance bán TikTok cho một người mua Mỹ (ý tưởng này lần đầu tiên được chính quyền Trump đề xuất). Năm 2020, các cơ quan chính phủ ở Bắc Kinh đã sử dụng luật xuất khẩu để chặn đề xuất của Trump và họ có thể làm như vậy một lần nữa.
Cũng giống như những gã khổng lồ công nghệ Mỹ như Facebook và Google, TikTok có thể thu thập nhiều loại dữ liệu người dùng, gồm lịch sử xem video, địa chỉ email, danh bạ, các vị trí GPS chính xác, chi tiết tiểu sử mở rộng và lịch sử duyệt web. Theo luật TQ, các cơ quan chính phủ TQ có thể buộc các công ty công nghệ bàn giao dữ liệu người dùng để “hỗ trợ hoạt động tình báo quốc gia”.
Nhưng TikTok trấn an thông tin của người Mỹ sẽ không phải tuân theo luật đó vì nó được lưu trữ trong các máy chủ ở Mỹ và Singapore. Những người chỉ trích lệnh cấm TikTok nói rằng, lệnh cấm sẽ vi phạm quyền tự do ngôn luận của người Mỹ trong khi nước Mỹ cần hơn một luật quốc gia để hạn chế việc tất cả các ứng dụng thu thập dữ liệu cá nhân, chứ không riêng TikTok.
