Các bài học toán từ xa của Sal Khan thoạt đầu chỉ dành cho anh em họ của mình nhưng nay đã trở thành một “hiện tượng toàn cầu”. Trường học ảo của anh đang cung cấp các bài hướng dẫn toán miễn phí cho hàng triệu học sinh trên khắp thế giới. Hiện Viện Khan (Khan Academy) do anh thành lập – tính đến Tháng Năm 2022 – đã có hơn 135 triệu người đăng ký từ 190 quốc gia và sử dụng 51 ngôn ngữ.
Câu chuyện bắt đầu từ Nadia
Sal Khan ở độ tuổi 20 và đang làm nhà phân tích quỹ đầu tư chứng khoán tại thành phố Boston thì cô em họ 12 tuổi Nadia sống tại New Orleans nhờ anh giúp môn toán. Cô bé đang gặp khó khăn và bị xếp vào nhóm kém toán nhất lớp. Nhận lời, anh dạy kèm qua điện thoại, và thật diệu kỳ, từ học sinh phải phụ đạo môn toán, Nadia tiến bộ ngoạn mục và trở thành học sinh giỏi toán nhất trường. Không lâu sau, Khan “thừa thắng xông lên”, mở rộng lớp học đại số và giải tích từ xa cho 15 anh em họ ở tiểu bang Louisiana.
Để thuận tiện cho công việc, anh thành lập một trang web và viết một số phần mềm giúp tạo ra các câu hỏi thực hành. Một người bạn thấy được tiềm năng của lớp học, đề nghị anh thử quay video và đưa chúng lên YouTube. “Thoạt đầu tôi nghĩ đây là ý tưởng… kinh khủng chỉ dành cho các cảnh kỳ thú như mèo chơi piano hay chó lướt ván trượt! Nhưng tôi quyết định, cứ thử xem sao. Một phần vì những người anh em họ của tôi nói với tôi họ thích gặp tôi qua các bài học trên YouTube hơn là gặp trực tiếp vì có thể học đi học lại mà không bị chê là chậm tiêu!”.
Dần dần, những bài giảng dễ hiểu của Khan về các chủ đề toán học khó hấp dẫn đã được những người bên ngoài gia đình chú ý. Đến năm 2008, tức bốn năm sau ngày thử nghiệm với cô em Nadia, đã có hàng chục ngàn học sinh theo dõi các bài giảng trực tuyến của Khan mỗi tháng. Các bài học lan truyền mạnh mẽ hơn nữa sau khi tỷ phú Bill Gates tiết lộ tại một hội nghị là ông đã sử dụng video của Khan để dạy toán cho các con. Trước đó, Google đóng góp cho Khan $2 triệu để anh có thêm tiền phổ biến giấc mơ về một “nền giáo dục đẳng cấp nhưng miễn phí cho tất cả mọi người, không phân biệt xuất thân và địa lý”.
Hiện giáo viên toán học nổi tiếng nhất thế giới này có trụ sở chính trong một khu văn phòng cũ của công ty Google ở Mountain View thuộc tiểu bang California. Viện Khan cung cấp hàng ngàn video hướng dẫn và bài tập toán miễn phí cho bất kỳ ai có kết nối internet. Lúc bắt đầu xảy ra đại dịch, khi các trường học trên khắp thế giới đóng cửa, thời lượng học trên trang web của Khan tăng gấp ba lần chỉ sau… một đêm, từ 30 triệu lên 85 triệu một ngày!
Khan trở thành một “siêu sao” của Thung lũng Silicon, một người tạo ra đột phá bằng cách đưa khẩu hiệu “Di chuyển nhanh và phá vỡ mọi thứ” của Facebook vào giáo dục. Một số người giàu nhất thế giới đã đầu tư hàng triệu đôla vào công ty phi lợi nhuận Khan thành lập từ trong ngôi nhà cha mẹ với một chiếc máy tính xách tay và chiếc micro giá rẻ! Trong đó có các tên tuổi như Eric Schmidt, Elon Musk, Carlos Slim, Gates, người gọi anh là “kẻ tiên phong mà tác động đối với giáo dục là khôn lường!”. Khan vừa bước sang tuổi 45 tuổi, hiện sống khiêm tốn, cùng với vợ, Umaima, một bác sĩ, và ba đứa con trong một ngôi nhà bốn phòng ngủ ở vùng ngoại ô. Gia đình chỉ có hai chiếc xe Honda, không có Tesla, Ferrari, máy bay riêng, đầu bếp riêng. “Của cải ròng của tôi không tính bằng tiền tỷ trong… trí tưởng tượng, thậm chí hàng chục triệu cũng không có!” – anh nói.
Tuổi thơ nghèo khó
Lớn lên trong cảnh túng thiếu ở thị trấn Metairie thuộc tiểu bang Louisiana, Khan là con trai của một bà mẹ đơn thân gốc Ấn Độ phải làm việc lặt vặt trong nhiều cửa hàng tạp hóa để nuôi sống gia đình. Cha anh, một bác sĩ từ Bangladesh đến Mỹ học trường y, đã rời gia đình khi anh còn nhỏ. Khan chỉ gặp cha một lần năm 13 tuổi, một năm trước khi ông qua đời.
“Lớn lên, tôi sống trong hai thế giới khác nhau. Ở trường, bạn bè chủ yếu là người da trắng; hầu hết có mẹ đơn thân. Trong cộng đồng Nam Á, đó là một điều bất thường khi bạn có cha mẹ ly hôn và không biết cha mình là ai! Tôi sống dưới mức nghèo khổ trong hầu hết thời thơ ấu, không có bảo hiểm y tế và thường mua sắm tại các cửa hàng giảm giá. Khi nhìn thấy những đứa trẻ Ấn Độ và Bangladesh ở New Orleans có gia đình nghề nghiệp đầy đủ tôi muốn được như chúng”.
Chính toán học đã mở cho Khan con đường tiến đến giấc mơ này. Khan trở thành người đầu tiên trong trường trung học mà anh học vào được Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) danh giá, trước khi anh lấy bằng MBA của Trường Kinh doanh Harvard. Khan nhớ lại: “Điều tôi thích nhất về toán học là nó mang bản chất tinh khiết nhất của vũ trụ. Với hầu hết mọi thứ, như màu đỏ chẳng hạn, chỉ là cảm nhận. Thời gian và không gian chỉ là sự mô phỏng của tâm trí. Nhưng toán học vượt qua tất cả. Toán học mở đường cho những ý tưởng nẩy sinh từ sâu thẳm của tâm trí”.
Trường tư thục thực nghiệm Khan Lab nằm ở tầng trệt trụ sở chính của Viện Khan được Khan thành lập năm 2014 để thử nghiệm một phương pháp giáo dục hoàn toàn mới. Ví dụ, một bài học về khoa học dữ liệu, nơi các học sinh ngồi trên một chiếc bàn dài để cùng phân tích hành vi của cử tri trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vừa qua. Học sinh xoay quanh các ý tưởng về mô hình trên biểu đồ phân tán không giống bất kỳ lớp học thường thấy. Các trợ giảng cũng là học sinh, trong khi lớp học có độ tuổi hỗn hợp (từ 14 đến 18) và tất cả đều sử dụng máy tính xách tay.
Tại ngôi trường thực nghiệm đặc biệt này, học phí lên đến hơn $30,000 một năm và học sinh là con cái của các giám đốc điều hành và các triệu phú dotcom. Không có điểm số hay bài tập về nhà. Học sinh tiến bộ theo tốc độ của riêng mình và đi theo nhưng chương trình học mang tính cá nhân với các bài học trực tuyến của Viện Khan, được giáo viên hỗ trợ khi cần. Theo phương pháp “học sinh tự làm chủ”, học sinh phải chứng minh đã chắc chắn hiểu từng bài học trước khi bước sang bài mới. Những người sáng giá nhất sẽ hoàn thành khóa học nhanh, nhưng không có sự kỳ thị đối với người phải mất nhiều thời gian hơn để vượt qua một bài học.
Đi theo mô hình của Netflix, Amazon
Tại Khan Lab, học sinh được khuyến khích học hỏi từ thất bại, phát huy tính sáng tạo, tinh thần đồng đội và óc kinh doanh. Một số học sinh thành lập sớm doanh nghiệp của riêng mình nhờ cha mẹ chúng đủ giàu để chấp nhận rủi ro. Kết quả thật khả quan. Nhóm đầu tiên tốt nghiệp năm ngoái tiếp tục vào các trường đại học hàng đầu của nước Mỹ. Trong văn phòng Viện Khan ở tầng trên gần như không có người vì hầu hết vẫn làm việc tại nhà theo xu hướng chung của Thung lũng Silicon hiện nay.
Khan tạo ra một mô hình giáo dục hoàn toàn mới, sử dụng công nghệ để cá nhân hóa việc học cũng giống như công ty Netflix thay đổi cách chúng ta xem truyền hình, xem phim; và Amazon thay đổi cách chúng ta mua sắm. “Mô hình lớp học truyền thống, trong đó tất cả học sinh đều học cùng một thứ và cùng một lúc không còn phù hợp với nhu cầu đang thay đổi của thế giới hôm nay – anh nói – Về cơ bản, đó là giáo dục thụ động, trong khi thế giới ngày càng đòi hỏi việc tiếp nhận và xử lý thông tin phải tích cực hơn, linh hoạt hơn”. Nghe có vẻ không tưởng, nhưng Viện Khan chỉ là bước khởi đầu cho kế hoạch “định hình lại cách học” của Khan.
Trong thời gian đại dịch hoành hành, anh đã xây dựng một nền tảng dạy kèm “hàng ngang” (peer-to-peer tutoring platform) miễn phí, trong đó học sinh ở độ tuổi 13 có thể được công nhận đủ điều kiện để dạy kèm các học sinh khác ở bất kỳ nơi nào trên thế giới. Cho đến nay đã có 1,000 gia sư và 10,000 học viên đăng ký tham gia trang web Schoolhouse.world.
Có những câu chuyện cảm động về sự giúp đỡ. Ví dụ Sachin, 14 tuổi đến từ Fremont, California đã giúp đỡ ông Cal 52 tuổi, đến từ Ebenezer, Mississippi lấy bằng tốt nghiệp trung học (ông đã bỏ học lúc cùng độ tuổi với Sachin). Khi những câu hỏi được đặt ra về tương lai của các kỳ thi ở Mỹ, Vương quốc Anh…, các trường đại học bắt đầu công nhận “giấy chứng nhận gia sư” của Schoolhouse như một “bằng chứng về năng lực kèm cặp”. Khan nói: “Giấy chứng nhận gia sư sẽ trở thành chứng chỉ của tương lai. Tôi đã nói với các nhà tuyển dụng: Nếu tôi có thể cho bạn thấy một người trẻ tuổi thuộc số gia sư hàng đầu về thống kê, tại sao bạn không tuyển họ làm nhà phân tích cơ sở cho Goldman Sachs? Tại sao bạn không thuê họ làm nhà phân tích cho McKinsey, Google?”.
Những giấc mơ tiếp theo
Giờ đây, Khan đang thực hiện giấc mơ ở giai đoạn tiếp theo: Hoàn thiện một “trường trung học ảo” toàn thời gian dành cho học sinh từ khắp nơi trên thế giới, không phân biệt. Trường tư thục Khan World, khai trương vào mùa Thu, sẽ tổ chức các buổi hội thảo hàng ngày, các buổi hướng dẫn theo phong cách Oxford hàng tuần và học trực tuyến được cá nhân hóa dựa trên giáo trình giảng dạy của Viện Khan.
Khan nói: “Chúng tôi sẽ bắt đầu với 200 sinh viên, nhưng không có lý do gì để không đẩy lên 200,000 trong tương lai gần. Khan World là mạng lưới an toàn cho bất kỳ ai. Nếu bạn bị thất bại tại một trường, bạn có thể đến đây”. Với sự hợp tác của Đại học Tiểu Bang Arizona (ASU), trường sẽ miễn phí cho học sinh sống ở tiểu bang Arizona, nhưng học sinh từ các vùng khác của Mỹ phải trả $10,000 một năm và học sinh quốc tế phải trả $12,000.
Khan cho biết nhà trường có các chuyên gia cố vấn và xác nhận sự tiến bộ của học sinh thông qua hệ thống kiểm định của Schoolhouse. “Chúng tôi muốn mỗi học sinh phải thành thạo cơ bản toán học từ giải tích đến thống kê; từ hóa học, vật lý, sinh học đến kinh tế học. Học sinh sẽ làm bài tập và đọc những gì cần đọc, sẽ nhận được tài liệu thực hành khoa học và các mẫu để mổ xẻ. Sẽ sớm có phòng thí nghiệm thực tế ảo” – Khan nói.
Khan khẳng định các lớp học từ xa trong đại dịch vẫn chưa tận dụng hết tiềm năng của công nghệ để cá nhân hóa giáo dục. “Học trực tuyến và học từ xa để tránh dịch là hai cách học khác nhau. Học trực tuyến không bị ràng buộc bởi thời gian và không gian nên rất hấp dẫn”. Đây không phải là tầm nhìn lý thuyết của Khan về đổi mới giáo dục thế hệ tương lai.
Các con của Khan, 13, 10 và 7 tuổi, đều đang học tại Khan Lab. Đứa lớn nhất gần hoàn thành khóa học giải tích và đang hợp tác với những học sinh 18 tuổi. Khan hiểu rằng cách nuôi dạy các con của anh rất khác với cách anh được nuôi dạy. “Vợ tôi lớn lên trong hoàn cảnh giống tôi, cũng với một bà mẹ đơn thân và không giàu có gì. Đi ra ngoài ăn tối là phép lạ đối với chúng tôi thời thơ ấu nhưng ‘không là gì cả’ đối với các con tôi. Không bao giờ có cha bên cạnh khi lớn lên nên tôi rất xem trọng thời gian gia đình quây quần bên nhau. Đây là lý do Khan Lab không bao giờ ra bài tập về nhà để học sinh có thể ăn tối ấm cúng bên gia đình” – anh nói.
Cho đến nay, Khan vẫn không thể tin chương trình dạy kèm nghiệp dư anh thử làm cho những người anh em họ đã trở thành một hiện tượng toàn cầu. Nhưng giống như nhiều doanh nhân khác ở Thung lũng Silicon, anh luôn là một người mơ mộng với những ý tưởng lớn.
