Ngày 4 Tháng Chín 2023, Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov chính thức từ chức, vài giờ sau khi Tổng thống Volodymyr Zelensky loan báo việc thay thế ông trong bối cảnh cuộc điều tra tham nhũng ngày càng mở rộng và cuộc phản công chậm chạp chống lại quân xâm lược Nga ở mặt trận Đông Nam.
Tổng thống Zelensky cho biết vào tối Chủ nhật rằng ông sẽ yêu cầu Quốc hội phê chuẩn việc đề cử Rustem Umerov, hiện là người đứng đầu Quỹ tài sản nhà nước Ukraine, thay thế Oleksii Reznikov, người giữ chức bộ trưởng quốc phòng kể từ Tháng Mười Một 2021 và chịu trách nhiệm giám sát hàng tỷ đôla vũ khí và viện trợ quân sự từ các đối tác quốc tế.
Việc sa thải Reznikov diễn ra sau nhiều tháng đồn đoán rằng ông sẽ bị sa thải. Dù cá nhân Reznikov chưa bị buộc tội trong các cuộc điều tra tham nhũng và Tổng thống Zelensky không nêu rõ Reznikov có hành vi sai trái gì nhưng chuyện Bộ Quốc phòng Ukraine thậm thụt tham nhũng đã xì ra ngày càng nhiều. Đầu năm nay, Bộ Quốc phòng bị cáo buộc mua thực phẩm cho binh lính với giá cao. Tháng Tám, truyền thông Ukraine tiếp tục cho biết Bộ Quốc phòng cũng tư túi khi mua quân trang.
Kyiv đang muốn cho các đối tác phương Tây thấy rằng họ không khoan nhượng với tham nhũng. Thứ Bảy 2 Tháng Chín, Cơ quan An ninh Nhà nước Ukraine đã cáo buộc tỷ phú Ihor Kolomoisky tội lừa đảo và rửa tiền. Kolomoisky trước đây sở hữu ngân hàng cho vay và tiết kiệm lớn nhất Ukraine, PrivatBank. Ngân hàng này đã bị quốc hữu hóa vào năm 2016 để ngăn chặn tình trạng mất khả năng thanh toán sau khi $5.5 tỷ tài sản bị biến mất. Kolomoisky từng là thống đốc vùng Dnipropetrovsk và ủng hộ mạnh mẽ Zelensky trong cuộc tranh cử tổng thống năm 2019.
Phần mình, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Reznikov nói, “Việc từ chức của tôi không liên quan đến bất kỳ vụ bê bối tham nhũng nào. Quyết định này được tổng thống đưa ra vì những lý do khác. Các hướng cải cách chính đã được đặt ra và quá trình tiếp nhận vũ khí mới ở Ukraine đã trở nên ổn định. Lộ trình trở thành thành viên NATO của chúng tôi đã được chấp thuận”.
Ngoài việc chống tham nhũng, Kyiv còn chịu áp lực trên mặt trận phản công. Chính Reznikov thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn với tờ The Washington Post rằng những tháng sắp tới có thể không đáp ứng được kỳ vọng phương Tây và có thể gây ra “sự thất vọng về mặt tinh thần”. Quân đội Ukraine đang đối mặt thách thức lớn ở miền Nam, nơi quân Nga đã xây dựng các vị trí phòng thủ phức tạp.
Tuần trước, cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ, Jake Sullivan, đã gặp ba quan chức cấp cao Ukraine để thảo luận về nỗ lực dập tắt tham nhũng thời chiến, đặc biệt trong bối cảnh một số nhà lập pháp Hoa Kỳ bắt đầu dùng tình trạng hối lộ và tham nhũng ở Ukraine làm cái cớ để hạn chế viện trợ quân sự cho nước này. Theo số liệu chính phủ, tại một thời điểm trong năm nay, khoảng $980 triệu hợp đồng vũ khí đã bị trễ ngày giao hàng, và một số khoản trả trước cho vũ khí đã biến mất! Dù chi tiết chính xác chưa được tiết lộ nhưng những điểm bất thường cho thấy các quan chức chịu trách nhiệm mua vũ khí của Bộ Quốc phòng Ukraine đã không kiểm tra các nhà cung cấp hoặc cho phép các đại lý vũ khí nhận tiền mà không giao vũ khí.
Hai quan chức của Bộ Quốc phòng Ukraine – một thứ trưởng và người đứng đầu bộ phận mua sắm – đã bị bắt cách đây vài tháng vì có báo cáo về việc mua trứng quá đắt cho quân đội. Tổng thống Zelensky cũng sa thải người đứng đầu văn phòng tuyển quân vào tháng trước sau khi xuất hiện cáo buộc rằng một số viên chức đã nhận hối lộ từ những người trốn quân dịch. Theo một báo cáo trên Dzerkalo Tyzhnia, một tờ báo của Ukraine, các nhà báo điều tra Ukraine đã phanh phui việc trả quá mức cho các nhu yếu phẩm cơ bản cho quân đội, như trứng với giá 17 hryvnia/quả – cao hơn nhiều so với giá hiện hành; đậu đóng hộp được mua từ Thổ Nhĩ Kỳ với giá cao hơn giá ở các siêu thị Ukraine…
Chi tiêu quân sự hiện chiếm gần một nửa ngân sách quốc gia của Ukraine. Trước khi xảy ra chiến tranh, nguồn tham ô chính là các công ty nhà nước được điều hành kém, trong đó có hơn 3,000 công ty trên bảng cân đối kế toán của chính phủ. Tiền bị bòn rút thông qua vô số kế hoạch, trong khi ngân sách quốc gia, được hỗ trợ bởi viện trợ nước ngoài, phải bù đắp vào những khoản lỗ.
Về Rustem Umerov (người thay thế Oleksii Reznikov), Daria Kaleniuk, giám đốc điều hành Trung tâm hành động chống tham nhũng, một tổ chức phi chính phủ của Ukraine, cho biết trong một bài đăng trên Facebook rằng Umerov có “tầm nhìn chiến lược vững chắc” và là một “nhà đàm phán tài năng”.
Umerov và gia đình là người Tatars ở Crimea, một nhóm thiểu số chủ yếu là người Hồi giáo từ bán đảo mà Nga đã xâm chiếm và sáp nhập bất hợp pháp vào năm 2014. Khi còn phục vụ trong Quốc hội, Umerov đã đồng chủ trì một sáng kiến tập trung vào việc chiếm lại Crimea khỏi sự kiểm soát của Nga. Một quan chức chính phủ giấu tên cho biết ông cũng tham gia vào các cuộc đàm phán quan trọng liên quan đến việc thả tù nhân chiến tranh Ukraine. Kaleniuk viết: “Việc một người Tatar ở Crimea được bổ nhiệm làm bộ trưởng quốc phòng là một thông điệp mạnh mẽ tới thế giới khi Ukraine có kế hoạch chấm dứt chiến tranh”.
Có một số suy đoán rằng cựu Bộ trưởng Quốc phòng Reznikov, với khả năng sử dụng tiếng Anh tốt và có mối quan hệ bền chặt với các đối tác của Ukraine, có thể trở thành đại sứ Ukraine tại London. Vị trí này đã bị bỏ trống vào Tháng Bảy khi Zelensky cách chức Đại sứ Vadym Prystaiko.
